Ochlewski, Tadeusz

Ochlewski Tadeusz, *22 III 1894 Olszana (Ukraina), †26 I 1975 Warszawa, polski skrzypek, organizator życia muzycznego, wydawca. W latach 1913–15 studiował elektromechanikę w Instytucie Politechnicznym im. Piotra Wielkiego w Piotrogradzie, tamże w latach 1915–17 odbył studia w konserwatorium (wyższy kurs gry na skrzypcach). W latach 1910–17 dorywczo występował jako skrzypek solista. Po osiedleniu się w 1919 w Warszawie studiował w latach 1921–25 w konserwatorium grę na skrzypcach i altówce w klasie S. Barcewicza. W 1929 studiował interpretację muzyki dawnej u W. Landowskiej w Paryżu. W latach 1919–21 pracował jako urzędnik w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, od 1921 przez cały okres międzywojenny prowadził działalność koncertową i pedagogiczną; w latach 1921–31, zaangażowany przez E. Młynarskiego, grał w grupie I skrzypiec w Operze Warszawskiej, w latach 1925–39 występował w założonym przez siebie zespole kameralnym Trio-Sonata, w latach 1933–39 w Kwartecie Polskim (II skrzypce) wraz z I. Dubiską, M. Szalewskim i Z. Adamską. Działał w latach 1926–39 w ramach Muzycznego Ogniska Wakacyjnego w Liceum w Krzemieńcu, w 1927/28 w Muzycznej Szkole Niższej im. W. Chrapowickiego, w 1927/28 w Muzycznej Szkole Warszawskiej, w latach 1927–39 w Konserwatorium Warszawskim (zatrudniony przez K. Szymanowskiego, w 1927–37 uczył gry na skrzypcach, w 1933–39 gry w zespołach kameralnych, w 1935–39 metodyki gry skrzypcowej), w 1932–34 w Szkole Budowy Instrumentów, w 1948–50 w PWSM w Krakowie (uczył gry na altówce).

Ochlewski rozwijał bardzo dynamiczną działalność organizacyjną. Wspólnie z B. Rutkowskim, T. Zalewskim, E. Altberg i A. Chybińskim utworzył w Warszawie Stowarzyszenie Miłośników Dawnej Muzyki Polskiej (SMDMP), którego celem było szerzenie muzyki XVI–XVIII w. (później także XIX i XX w.) poprzez organizowanie regularnych audycji muzycznych; zorganizowano dla dzieci i młodzieży ponad 150 koncertów z udziałem chóru i orkiestry kameralnej SMDMP oraz wybitnych solistów. Przez cały czas działalności SMDMP (do 1939) Ochlewski był członkiem zarządu. W ramach stowarzyszenia w 1928 A. Chybiński, B. Rutkowski i Ochlewski utworzyli Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej, które do 1939 opublikowało 17 zeszytów; utwory na instrumenty smyczkowe pod względem wykonawczym opracowywał przeważnie Ochlewski. Pragnąc podjąć szerszą akcję wydawniczą, w 1930 powołano Towarzystwo Wydawnicze Muzyki Polskiej, wspierane finansowo przez Fundusz Kultury Narodowej; do zarządu TWMP weszli: T. Zalewski, K. Sikorski, B. Rutkowski i Ochlewski (w latach 1937–39 dyrektor). Była to pierwsza polska oficyna muzyczna, która za zadanie stawiała sobie dokumentację muzyki polskiej. W 1934 TWMP powołało kwartalnik (od 1937 miesięcznik) „Muzyka Polska”, w którym Ochlewski zamieszczał sprawozdania z życia muzycznego w stolicy. W tymże roku z inicjatywy Ochlewskiego oraz T. Zalewskiego i B. Rutkowskiego powstała Organizacja Ruchu Muzycznego (ORMUZ), którą Ochlewski kierował do 1939 z niezwykłym zapałem i wytrwałością. Zadaniem ORMUZ-u było organizowanie na terenie całego kraju koncertów dla szerokich kręgów społecznych, zwłaszcza młodzieży szkolnej. W latach 1934–39 zorganizowano na prowincji 624 koncerty i 1430 audycji szkolnych, w Warszawie 15 koncertów symfonicznych, 4 przedstawienia operowe i 1088 audycji szkolnych; audycjom szkolnym zawsze towarzyszył komentarz słowny przygotowany przez wybitnych muzyków i pisarzy. Żywiołowy rozwój ORMUZ-u skłonił zarząd TWMP do utworzenia w 1936 popularnego czasopisma muzycznego dla młodzieży („Gazetka Muzyczna”), w którym Ochlewski opracowywał część dotyczącą ORMUZ-u.

Po wybuchu wojny w 1939 Ochlewski zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego. Lata 1939–45 spędził w Warszawie, kontynuując w warunkach konspiracyjnych wszystkie dotychczasowe formy działalności. Brał udział w pracach Tajnego Związku Muzyków, organizował tajne koncerty dla młodzieży szkolnej, w jego mieszkaniu odbywały się tzw. „koncerty twórczości wojennej”, występował w kawiarni muzycznej B. Woytowicza, snuł plany wydawnicze na czas powojenny. Wbrew wydanemu przez władze niemieckie nakazowi rekwizycji Ochlewski przeniósł z lokalu TWMP do swego mieszkania wielkie zbiory nutowe Grohmanów (rodzina przemysłowców z Łodzi podarowała swą bibliotekę TWMP), które skatalogował i wypożyczał potajemnie polskim muzykom; wspierał kompozytorów i muzyków finansową pomocą.

Po powstaniu warszawskim Ochlewski zamieszkał w Krakowie. 6 IV 1945 MKiS powierzyło Ochlewskiemu zadanie utworzenia PWM; zarząd TWMP oddał na ten cel cały swój zasób archiwalno-wydawniczy. Już 13 IV 1945 Ochlewski przetransportował do Krakowa wydobyte spod gruzów rękopisy i druki. W latach 1945–65 sprawował funkcję dyrektora PWM. W latach 1945–46 był wiceprezesem Związku Zawodowego Muzyków RP, kierownikiem Komisji Koncertowej oraz przewodniczącym Komisji Weryfikacyjnej z ramienia tegoż związku, w 1947–48 był członkiem rady nadzorczej ZAIKS-u. Po przejściu na emeryturę w 1965 Ochlewski przeniósł się do Warszawy, gdzie kierował zorganizowanym przez siebie (21 I 1963) zespołem muzyki dawnej Con moto ma cantabile, złożonym z adeptów akademii muzycznej, wyszukując zapomniane lub nieznane kompozycje. Był żonaty (1923) z Janiną Wysocką (1903–1975), pianistką i klawesynistką, córką znanej aktorki S. Wysockiej.

Ochlewski był odznaczony: w 1933 Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, w 1936 Złotym Krzyżem Zasługi, w 1937 łotewskim Krzyżem Komandorskich Trzech Gwiazd, w 1938 Medalem Brązowym za długoletnią służbę, w 1952 Krzyżem Kawalerskim, w 1954 Krzyżem Oficerskim, a w 1959 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, w 1955 Medalem Orderu Polski Ludowej; otrzymał nagrody: w 1947 Ziemi Krakowskiej, w 1950 ZKP, w 1958 m. Krakowa, w 1965 Ministra Kultury i Sztuki. W lokalu PWM w Krakowie znajdują się portret Ochlewskiego pędzla M. Makarewicza (1965) i marmurowa tablica poświęcona jego pamięci.

W ciągu 20 lat działalności na stanowisku dyrektora PWM Ochlewski stworzył narodową instytucję edytorstwa muzycznego według idei zrodzonej 15 lat wcześniej, wydawnictwo o wszechstronnym profilu, będące wówczas jedną z najbardziej nowoczesnych w Europie muzycznych oficyn wydawniczych. Szczególną troską otaczał Ochlewski dawną i współczesną muzykę polską. Przywiązywał dużą wagę do szaty graficznej wydawnictw, sam był projektantem wielu okładek i układów graficznych, opracowywał do druku wykonawczo utwory dawnych kompozytorów polskich, był twórcą i redaktorem cyklu «Florilegium Musicae Antiquae». Z działalnością edytorską wiązał Ochlewski działalność organizatorsko-koncertową. Od 1946 PWM organizowało koncerty polskiej muzyki dawnej i współczesnej, często dopełniane występami wybitnych poetów (m.in. K.I. Gałczyńskiego, W. Szymborskiej). Program koncertów pochodził zawsze od Ochlewskiego, który potrafił skupić wokół PWM najwybitniejsztych kompozytorów, artystów, muzyków pedagogów, a z młodej kadry muzykologów stworzył zespół wybitnych edytorów.

Ochlewski był postacią wielce zasłużoną dla kultury polskiej. Miał silne poczucie obowiązku służenia kulturze narodowej, toteż jako wydawca pragnął utrwalać drukiem muzykę polską, jako artysta – wykonywać ją, jako organizator jak najszerzej upowszechniać. Był wybitnie utalentowanym organizatorem, pełnym nieustającego zapału i zaufania do ludzi, z którymi współpracował; był współtwórcą i współbudowniczym polskiej kultury muzycznej 20-lecia międzywojennego.

Literatura: T. Strumiłło  Wydawnictwa muzyczne, w: Kultura muzyczna Polski Ludowej 1944–1955, red. J. M. Chomiński, Z. Lissa, Kraków 1957; Z. Helman Wydawnictwa muzyczne, w: Polska współczesna kultura muzyczna, red. E. Dziębowska, Kraków 1968; B. Woytowicz W okupowanej Warszawie, „Przegląd Lekarski” XXV, seria II, 1969 nr 1; K. Wiłkomirski Wspomnienia, Kraków 1971; Z. Mycielski Tadeusz Ochlewski, „Ruch Muzyczny” 1975 nr 5;  J. Waldorff Pożegnanie Profesora, „Polityka” 1975 nr 6; T. Zalewski Pół wieku wśród muzyków 1920–1970, Kraków 1977; W. Bartoszewski 1859 dni Warszawy, Kraków 1984; Korespondencja Grzegorza Fitelberga z lat 1941–1953, wybór, oprac. i red. L. Markiewicz. Katowice 2003; A. Sitarz W cieniu Polskiego Wydawnictwa Muzycznego, w: Muzykolog wobec świadectw źródłowych i dokumentów. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Piotrowi Poźniakowi w 70. rocznicę urodzin, Kraków 2009; M. Sieradz Kwartalnik Muzyczny (1982–1950) a początki muzykologii polskiej, Warszawa 2015; M. Gąsiorowska Z historii pewnej oficyny. 70 lat Polskiego Wydawnictwa Muzycznego, Kraków 2015; J. Nowicka Pole widzenia – kilka uwag o projektowaniu graficznym w PWMie, w: 70 na 70. Projektowanie graficzne w PWM w latach 1945–2015, album, Kraków 2015; M. Wąsowska Pasje życiowe Tadeusza Ochlewskiego na pograniczu muzyki dawnej i współczesnej, rozprawa doktorska, Instytut Muzykologii UJ 2016 (praca monograficzna poświęcona działalności artystycznej Tadeusza Ochlewskiego); w bibliotece PWM zgromadzone są materiały biograficzne i listy pisane do Ochlewskiego w latach 1945–65.