Nettl, Bruno

Nettl Bruno, *14 III 1930 Praga, †15 I 2020 Urbana (Illnois, Stany Zjednoczone), amerykański etnomuzykolog czeskiego pochodzenia, syn Paula. Studiował muzykologię na Indiana University w Bloomington u swojego ojca i W. Apla oraz etnomuzykologię u G. Herzoga, tamże w latach 1949–52 był kustoszem archiwum płytowego, a w 1953 uzyskał stopień doktora. W 1960 ukończył ponadto bibliotekoznawstwo na University of Michigan w Ann Arbor. W latach 1953–64 był związany z Wayne State University w Detroit, w 1956–58 gościnnie wykładał na uniwersytecie w Kilonii. Od 1964 pracował na University of Illinois w Urbana, gdzie w 1967 otrzymał tytuł profesora muzyki i antropologii. Prowadził badania terenowe wśród Indian Ameryki Północnej, w Iranie, w południowych Indiach i w Europie. Był jednym z założycieli Society for Ethnomusicology (1955) i prezesem tej organizacji (1968–1971) Pełnił również funkcję redaktora wydawanego przez nią czasopisma „Ethnomusicology” (1961–65, 1998–2002).

Bruno Nettl należał do czołowych etnomuzykologów amerykańskich po II wojnie światowej. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół problemów teoretycznych i metodologicznych, rozważanych w oparciu o własne, bogate doświadczenia zdobyte podczas terenowych eksploracji. Bruno Nettl zaangażował się w dyskusję na temat definicji etnomuzykologii; jego zdaniem przedmiotem badań tej dziedziny nauki winny być: muzyka ludów pierwotnych, muzyka kultur pozaeuropejskich oraz muzyka ludowa społeczeństw rozwarstwionych przekazywana oralnie. W definicji etnomuzykologii miałyby się mieścić ponadto takie zagadnienia jak: studia systemów muzycznych świata, badania porównawcze nad muzyką różnych kultur, muzyka jako część kultury. Za jeden z głównych celów etnomuzykologii Bruno Nettl uważał zachowanie muzycznej tradycji; szczególnego znaczenia nabiera w tym kontekście archiwum fonograficzne jako najodpowiedniejsze miejsce przechowywania zgromadzonych materiałów etnomuzycznych.

Wiele miejsca w swoich pracach poświęcał Bruno Nettl problematyce badań terenowych, przejmując w ogólnym zarysie model badań przedstawiony przez A. Merriama, w którym koncepcje dotyczące muzyki stawiane były przed muzycznymi zachowaniami i produktami. Inaczej jednak niż Merriam rozwiązywał problem badania funkcji muzycznej, która może być różnie rozumiana przez informatora i badacza. Pragnąc uniknąć konfrontacji tych różnic, proponował model badań w kształcie piramidy, której podstawa obejmowałaby ewidentne dla obu stron zastosowania muzyki, zaś wierzchołek oznaczałby najbardziej abstrakcyjny poziom analityczny. Bruno Nettl zwracał uwagę na historyczny wymiar badań terenowych, stawiał nowe pytania badawcze, jakie nasuwały się w związku z coraz bardziej intensywnymi kontaktami kultur pozaeuropejskich z kulturą Zachodu. Prowadził też studia nad tradycją muzyczną współczesnych miast; próbował wyjaśnić, co różni miejską kulturę muzyczną od kultury wiejskiej czy społeczeństw nomadów. Badaniom poddawał różne warstwy społeczne i rodzaje muzyki klasycznej, ludowej i popularnej. Interesował się również różnymi aspektami indywidualnej kreatywności i osobistego doświadczenia muzycznego.

Jako uczeń Herzoga Bruno Nettl od początku swej działalności naukowej uczestniczył w próbach stworzenia muzycznej mapy świata, która ukazywałaby geograficzną dystrybucję stylów muzycznych. Opowiadał się za koncepcją areałów kulturowych, uważając ją za przydatną dla celów porządkujących, sprzeciwiał się jednak używaniu jej jako bazy do historycznej interpretacji, jak to czynili przedstawiciele szkoły kulturowo-historycznej. Obszar na północ od Meksyku podzielił na sześć areałów kulturowych (eskimoski i północno-zachodnich wybrzeży; kalifornijsko-jumajski; Indian preriowych i Pueblo; athapastański; Wielkiej Kotliny; wschodni i południowo-wschodni), biorąc pod uwagę cechy muzyczne (m.in. charakterystyczne przenoszenie melodii na wyższy poziom), jak również warunki życia oddziałujące na praktykę muzyczną. Przedstawiony podział opiera się na założeniu, że repertuar muzyczny badanych plemion jest homogeniczny, a przynajmniej znaczna jego część nie podlegała zewnętrznym wpływom. Później Bruno Nettl zrewidował tę koncepcję i liczbę areałów zredukował do czterech z powodu konieczności uwzględnienia istotnych zmian, jakie zaszły w stylach muzycznych na skutek wzmożonych migracji Indian, kontaktów między plemionami oraz postępującej westernizacji. Na całej kuli ziemskiej wyróżnił trzy wielkie grupy stylów (Dalekiego Wschodu, północnej Azji i obu Ameryk; subsaharyjskiej Afryki i Europy; Indii, środkowego Wschodu i północnej Afryki), przyjmując jako kryteria liczbę głosów i charakter relacji między nimi oraz interwałowy układ skali. Analizując muzykę różnych kultur pod kątem stosowania techniki transpozycji, czyli powtarzania tego samego materiału muzycznego na różnych wysokościach, wyodrębnił ponadto szeroki pas „kultur transponujących”, który rozciąga się od zachodniej Europy poprzez północną Azję do Ameryki Północnej. Ustalił też zasięgi różnych typów transpozycji pozostających w zależności od ambitus melodii.

Przez cały czas swojej naukowej aktywności Bruno Nettl zajmował się analizą zjawisk zmiany muzyki i muzycznych akulturacji, szczególnie często dyskutowanych w środowisku amerykańskich etnomuzykologów. Wskazywał na przyczyny zmian zachodzących w muzyce, próbował określić ich rodzaje oraz ustalić relacje względem pozamuzycznych zmian kulturowych. Wyróżnił zmiany „zewnętrzne”, czyli spowodowane zewnętrznymi przyczynami, i „wewnętrzne”, generowane od wewnątrz. Sformułował koncepcję cech silnych, opierających się procesom akulturacyjnym, oraz słabych, które tym procesom ulegają, jak również koncepcję stylistycznej kompatybilności, sprzyjającej powstawaniu hybrydycznych stylów. Opisując mechanizm synkretyzmu muzycznego, Nettl skupił uwagę na procesach akulturacyjnych przebiegających między kulturami pozaeuropejskimi i europejskimi. Najszerzej omawiał w związku z tym dwa ze zidentyfikowanych przez siebie typów procesów, w ramach których mają miejsce kulturowe interakcje: westernizację i modernizację. W przypadku westernizacji w muzyce pozaeuropejskiej dokonuje się zmiana na europejską. W procesie modernizacji tradycyjna muzyka nie traci swej tożsamości, lecz staje się nowoczesną częścią współczesnego świata z jego systemem wartości. Najbardziej ewidentnym tego przykładem jest wprowadzanie w tradycyjnych kulturach europejskiej instrumentacji, harmonii, notacji, technik nagrywania i sposobów przekazu.

Liczne publikacje oraz praca dydaktyczna Brunona Nettla działają stymulujące na rozwój etnomuzykologii. Wykształcił wielu wybitnych etnomuzykologów. Jego prace Music in Primitive Culture, Reference Materials in Ethnomusicology, Theory and Method in Ethnomusicology, The Study of Ethnomusicology oraz The Study of Ethnomusicology: Thirty-one Issues and Concepts, rozszerzona wersja książki z 1983 roku Twenty-nine Issues and oncepts, należą do kanonu podstawowych lektur podczas studiów etnomuzykologicznych.