Nejedlý, Zdeněk

Nejedlý [nʹe~] Zdeněk, *10 II 1878 Litomyśl, †9 III 1962 Praga, czeski muzykolog, kompozytor, pedagog i polityk, syn Romana. Od 1896 studiował estetykę (u O. Hostinskiego) i historię (u J. Golla) na uniwersytecie im. Karola w Pradze, tamże uzyskał w 1900 doktorat, w 1908 habilitację, a w 1919 został profesorem zwyczajnym; w 1906 zorganizował pierwszą w Czechach katedrę muzykologii, którą kierował do 1939. W latach 1899–1909 pracował w Národní museum w Pradze, w 1911–21 wydawał gazetę muzyczną „Smetana”. W latach 1939–45 przebywał w Moskwie, gdzie pracował na uniwersytecie i w Instytucie Historii Akademii Nauk ZSRR. Po II wojnie światowej pełnił liczne funkcje publiczne, m.in. w latach 1945–46 i 1948–53 był ministrem edukacji w rządzie czechosłowackim. Od 1952 był przewodniczącym Československá akedemie věd. W 1952 otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Jenie.

Zdeněk Nejedlý należał do czołowych osobistości 1. poł. XX w. w Czechosłowacji, propagujących ideologię marksistowską w wielu dziedzinach. Obok działalności politycznej był aktywny jako organizator i animator życia kulturalnego i naukowego w kraju. Jeden z twórców muzykologii czeskiej, wywarł znaczny wpływ na kierunki rozwojowe tej dyscypliny. Był wyjątkowo płodnym uczonym, pozostawił ok. 4000 prac, w tym ok. 200 książek, z których większość potwierdza jego zainteresowania historią muzyki czeskiej. Do osiągnięć naukowych Zdenka Nejedlý’ego należy rozwinięcie na szeroką skalę badań nad twórczością B. Smetany (monografie, artykuły, czasopismo „Smetana”), której przypisywał duże znaczenie w rozwoju muzyki czeskiej aż do czasów współczesnych. Do naszych czasów wykorzystywane jest w badaniach muzykologicznych jego wielotomowe opracowanie historii dawnej pieśni czeskiej, zwłaszcza z okresu przedhusyckiego i wojen husyckich.

Literatura: Padesát let Zdeňka Nejedlého, red. B. Belohlavek, Praga 1928; Sborník prací k 50. narozeninám Zdeňka Nejedlého, red. T. Patzaková, M. Očadlik, Praga 1929; V. Pekárek O Zdenku Nejedlém, Praga 1948; Zdeněk Nejedlý a Universitá Karlová, red. O. Ríha, Praga 1953; „Hudební rozhledy” VI, 1953 nr 2/3 (nr specjalny poświęcony Zdeněkowi Nejedlýowi); A. Sychra Estetika Zdeněka Nejedlého, Praga 1956; J. Paclt Tři kapitoly o Zdenku Nejedlém, Praga 1957; V. Proházka Zdeněk Nejedlý. Vědec, státník, bojovník, Praga 1958; „Hudební rozhledy” XI, 1958 nr 2 (nr częściowo poświęcony Zdeněkowi Nejedlýowi); S. Jonášová Bibliografie díla Zdeňka Nejedlého, Praga 1959; J. Teichman Zdeněk Nejedlý žurnalista, Praga 1959; J. Jiránek Der Beitrag Zdeněk Nejedlýs zur Erforschung des hussitischen Gesanges, w księdze kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Muzykologicznego Kolonia 1958, Kassel 1959; Z. Lissa, R. Heck, J. Magnuszewski Zdeněk Nejedlý. 10 II 1878–9 III 1962, „Pamiętnik Słowiański” XIII, 1963; F. Červinka Zdeněk Nejedlý, Praga 1969; K. Bolomski Zdeněk Nejedlý v datech, Praga 1969; S. Zachařová Návrh kritické edice díla Zdeňka Nejedlého, „Hudební věda” VIII, 1971; J. Vysloužil Úvaha nad Nejedlého pojetím české hudby 18. století, „Opus Musicum” V, 1973; K. Janeček Podstata přinosu Zdeňka Nejedlého do české hudební kultury, J. Jiránek Přinos Zdeňka Nejedlého české marxistické hudebni věde oraz M.K. Černy Nejedlého zakladatelský vyznam v české hudební historiografii, w: materiały z konferencji naukowej o twórczości Zdeňka Nejedlého, „Hudební věda” XI, 1974; J. Hanzal Zdeněk Nejedlý a V. Helfert ve světle vzájemné korespondence, „Hudební věda” XV, 1978; Z. Nováček Zdeněk Nejedlý a Slovensko oraz J. Jiránek Zdeněk Nejedlý a jeho význam pro českú muzikologiu, „Hudební život” X, 1978; Z boju o českom hudební kulturu, zbiór prac o Zdeňku Nejedlým, red. S. Zachařová, Praga 1979; M.K. Černy Zdeněk Nejedlýs Auffassung von Musikwissenschaft, „Beiträge zur Musikwissenschaft” XXIII, 1981; V. Hudec Zu Nejedlýs Auffassung der tschechischen nationalen Musikkultur, w: Česká hudba, wyd. R. Pečman, Brno 1985.