Mnich z Salzburga

Mnich z Salzburga (dawniej: Hermann von Salzburg), poeta i kompozytor austriacki działający w 2. połowie XIV w. Brak danych biograficznych powoduje, że identyfikacja jego postaci do dziś budzi wątpliwości. Z treści jego utworów oraz akrostychu wprowadzonego w jednym z nich wynika, że był związany z dworem salzburskiego arcybiskupa Pilgrima II von Puchheim (1365–96). Jeden z rękopisów zawierających jego dzieła podaje jako ich autora benedyktyna Hermana, w dwóch innych określony jest jako Jan (raz jako dominikanin). Czasem utożsamia się go z Johannesem II von Rossessing, przeorem (1364–75) opactwa benedyktynów św. Piotra w Salzburgu, lub z nieznanym skądinąd bratem Hermanem, wymienionym w nekrologu tegoż opactwa.

Dokładna liczba utworów Mnicha z Salzburga nie jest znana. Na podstawie zapisu jego poetyckich i muzycznych dzieł, występujących w ponad 90 przekazach rękopiśmiennych z XV–XVI w. anonimowo bądź sygnowanych najczęściej „Munch von Salczpurg”, przyjmuje się dość powszechnie, że jest on autorem ok. 49 pieśni religijnych i ok. 57 pieśni świeckich. Zapisy w licznych rękopiśmiennych zbiorach pieśni i we wczesnych drukach świadczą o ich dużej popularności we wszystkich warstwach społecznych. Wiele utworów zachowało się z muzyką, w tym liczne pieśni z kilkoma różnymi melodiami. Cała ta twórczość, bogata w warianty, była szeroko rozpowszechniona głównie na niemieckim obszarze językowym i terenach ulegających wpływom niemieckim (m.in. na Śląsku i w Gdańsku). Wydaje się, że powstała ona w ostatnim trzydziestoleciu XIV w.; najstarsza znana pieśń występuje w Codex Engelberg 314 (fol. 8nn) z 1372, a dwa inne poematy datuje się na 1387 i 1392. Twórczość poetycko-muzyczna Mnicha z Salzburga obejmuje liczne gatunki, od przekładów łacińskich hymnów i sekwencji, poprzez własną oryginalną twórczość religijną w języku niemieckim, wysoce artystyczne „tony” w typie meistersangu, świeckie leich, aż po pieśni miłosne, biesiadne i rymowane sceny rodzajowe. Niektóre pieśni religijne ze względu na walory treściowe i artystyczne zarówno tekstu jak i melodii zostały przejęte do liturgii tego okresu. Równie bogato przedstawia się styl oryginalnych pieśni Mnicha z Salzburga (część jego utworów to kontrafaktury hymnów, sekwencji itp.). Ich melodyka oscyluje pomiędzy prostym naśladowaniem melodii chorałowych utrzymanych w systemie tonalnym chorału, a wzorowanymi na pieśniach ludowych akordowymi postępami melodycznymi, o jasnej diatonice, z wyraźną przewagą elementów trybu durowego. Pod względem rytmicznym przeważa tu prosta sylabiczna deklamacja oraz mało skomplikowane, najczęściej parzyste układy rytmiczne. Mnich z Salzburga tworzył również, podobnie jak Oswald von Wolkenstein, pieśni wielogłosowe, które – jakkolwiek dość proste fakturalnie – odegrały ważną rolę w rozwoju muzyki niemieckiej.

Literatura: F. Pfeiffer Die Kirchenlieder des Mönchs von Salzburg, „Altdeutsche Blätter”, 1840; W. Baumker Das katholische deutsche Kirchenlied in seinen Singweisen, 2 t., Fryburg 1883, 1886; H. Rietsch Der Mönch von Salzburg, „Musica divina” II, 1914; O. Ursprung Die Mondseer Liederhandschrift und Hermann, der Münch von Salzburg. Vier Studien zur Geschichte des deutschen Liedes II, „Archiv für Musikwissenschaft” V, 1923; F. Eberth Die Liedweisen der Kolmarer Liederhandschrift, Getynga 1933; R. Bauerreis Wer ist der „Mönch von Satzburg”?, «Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktinerordens» LII, 1934; R. Zitzmann Die Melodien der Kolmarer Liederhandschrift, «Literarhistorischen musikwissenschaftlichen Abhandlungen» IX, Würzburg 1944; W. Wiora Zur Frühgeschichte der Musik in den Alpenländern, Bazylea 1949; Ch. Petzsch Die Kolmarer Liederhandschrift. Entstehung und Geschichte, Monachium 1978; B. Wachinger Der Mönch von Salzburg, Tybinga 1989; H. Waechter Die geistlichen Lieder des Mönchs von Salzburg. Untersuchungen unter besonderer Berücksichtigung der Melodien, «Göppinger Arbeiten zur Germanistik» DCCXXIV, Göppingen 2005; S. Engels Geisliche Lieder des Mönchs von Salzburg, w: Musikleben des Spämittelalters in der Region Österreich, red. B. Lodes, Wiedeń 2016; S. Rosmer Der Mönch von Salzburg und das lateinische Lied. Die geistlichen Lieder in stolligen Strophen und das einstimmige gottesdienstliche Lied im späten Mittelalter, Wiesbaden 2019; D. Murray ‘Ju, ich jag’: A Three-part Song in the Mönch von Salzburg Corpus in Translingual Perspective, „Oxford German Studies” XLIX, 2020, nr 1.