Mikołaj z Krakowa

Mikołaj z Krakowa, Nicolaus Cracoviensis, polski organista i kompozytor działający w 1. połowie XVI w. Polską wersję jego nazwiska wprowadził do literatury A. Poliński. Łacińska pojawia się w źródle z epoki tylko raz, jako rozwiązanie inicjałów N. C. występujących wielokrotnie w dwóch tabulaturach organowych: 1. rękopis z 1548, pochodzący z klasztoru Św. Ducha w Krakowie (dalej TKD) zniszczony w 1944, zachowany w postaci mikrofilmu w Isham Memorial Library przy uniwersytecie Harvarda, 2. tabulatura Jana z Lublina (dalej TJL), rękopis z 2. ćwierci XVI w., Kraków, Biblioteka PAU, nr 1716. W TKD wpisane zostały kilkakrotnie także inicjały N. Z., które na ogół uważane są za oznaczenie twórcy innego niż Mikołaj z Krakowa. Nie można jednak wykluczyć, że chodzi o jednego muzyka, gdyż przy inicjałach N. Z. raz również pojawia się dopowiedzenie „Crac.”, obie pary inicjałów bywają używane zamiennie, a raz występuje tylko inicjał N.

Na zespół utworów z inicjałami N. C. patrzono rozmaicie. W opracowaniach historycznych muzyki polskiej i w monografiach omawiano nie tylko praeambula i tańce, ale rozpatrywano nieraz szczegółowo technikę kompozytorską Mikołaja z Krakowa w jego utworach wokalnych. Niektórzy autorzy są w tym względzie ostrożniejsi, a skrajną opinię wyraził M. Perz, w zasadniczy sposób kwestionując zakres twórczości i rolę w historii muzyki przypisywane muzykowi w dotychczasowej literaturze. Wydaje się, że zachowane przekazy są śladami wielkiego talentu improwizatorskiego krakowskiego organisty (co potwierdzałyby przekazy wariantowe). W ten sposób tworzył on zarówno praeambula, jak opracowania obiegowych melodii tanecznych. Podobnie tworzył muzykę liturgiczną, bazując bądź wprost na chorale i na materiale pieśniowym, bądź na wokalnych wielogłosowych utworach innych kompozytorów. W obu przypadkach dostosowywał swe utwory do praktyki alternatim.

Literatura: A. Poliński Dzieje muzyki polskiej w zarysie, Lwów 1907; A. Chybiński Tabulatura organowa Jana z Lublina (1540), „Kwartalnik Muzyczny” I–III, 1911–13; Z. Jachimecki Tabulatura organowa z klasztoru Św. Ducha w Krakowie z r. 1548, odb. z „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie” LIII, 1913; K. Wilkowska[-Chomińska] Ze studiów nad klasowym obliczem tańców polskich w epoce Renesansu, „Studia Muzykologiczne” I, 1953; K. Wilkowska-Chomińska Nicolas de Cracovie et la musique de la Renaissance en Pologne, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of Frederick Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; J.R. White The Tablature of Johannes of Lublin, „Musica Disciplina” XVII, 1963; K. Wilkowska-Chomińska Twórczość Mikołaja z Krakowa, Kraków 1967; B. Brzezińska W kwestii autorstwa motetu „Date siceram moerentibus”, „Muzyka” XXI, 1976 nr 2; B.J. Blackburn Josquin’s Chansons. Ignored and Lost Sources, „Journal of the American Musicological Society” XXIX, 1976; B. Brzezińska Repertuar polskich tabulatur organowych z pierwszej połowy XVI wieku, Kraków 1987; M. Perz Wawelska przeszłość muzyczna – mity i domniemana rzeczywistość, „Muzyka” XXXV, 1990 nr 4; P. Poźniak Le vocal et l’instrumental dans les tablatures manuscrites polonaises du XVI^e siècle, w: Le concert des voix et des instruments, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995; P. Poźniak Koniec legendy o polskim madrygale, „Muzyka” XLI, 1996 nr 3; P. Poźniak Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu, Kraków 1999; Tabulatura Joannis de Lublin. Repertuar, wyd. Z. Dobrzańska-Fabiańska, t. 1., «Monumenta Musicae in Polonia» B, Warszawa 2021; Z. Dobrzańska-Fabiańska Zdzisława Jachimeckiego marzenie o polskim madrygale – „Aleć nade mną Wenus N. C.” i inne włoskie kompozycje madrygałowe w repertuarze „Tabulatury Jana z Lublina”, w: Muzykolog humanista wobec doświadczenia muzyki w kulturze : księga pamiątkowa dedykowana Profesor Małgorzacie Woźnej-Stankiewicz, red. Z. Dobrzańska-Fabiańska i M. Dziadek, Kraków 2021.