Miaskowski Nikołaj Jakowlewicz, *20 (8) IV 1881 Nowogieorgijewsk (obecnie Modlin k. Warszawy), †8 VIII 1950 Moskwa, rosyjski kompozytor, pedagog i pisarz muzyczny. Pochodząc z rodziny o tradycjach wojskowych kształcił się w korpusach kadeckich w Niżnym Nowgorodzie (1893–95) i Petersburgu (1895–99), a następnie w akademii wojskowo-inżynieryjnej w Petersburgu (1899–1902), po ukończeniu której został oddelegowany do Zarajska, następnie Moskwy (1902–03). W Moskwie poznał S. Taniejewa oraz W. Jakowlewa, a po powrocie do Petersburga (1903) zaprzyjaźnił się z poetami-symbolistami W. Iwanowem, M. Kuźminem i Ś. Gorodieckim, z którymi organizował Wieczory Muzyki Współczesnej; panująca w tym kręgu atmosfera surowej oceny ówczesnej twórczości oraz poszukiwań nowych środków wyrazu wywarła wpływ na młodego artystę. W 1906 zrezygnował z kariery wojskowej by poświęcić się wyłącznie muzyce. Podstawy wiedzy muzycznej otrzymał w domu rodzinnym, lekcji gry na fortepianie po śmierci matki udzielała mu siostra ojca Jelikonida Miaskowska (śpiewaczka). Po przeniesieniu się rodziny w 1895 do Petersburga Miaskowski uczył się gry na fortepianie u A. Stuniejewa oraz grał na skrzypcach w orkiestrze korpusowej. W 1898 skomponował pierwszy utwór – preludium fortepianowe. W zakresie teorii muzyki kształcił się u N. Kazanlego (Petersburg), R. Gliera (Moskwa 1903) i I. Kryżanowskiego (Petersburg 1903–06). W latach 1906–11 studiował w konserwatorium w Petersburgu pod kierunkiem A. Ladowa, N. Rimskiego-Korsakowa i J. Vltolsa. Już w czasie studiów odnosił pierwsze sukcesy kompozytorskie: cykl pieśni Na grani op. 4 (1908), poemat symfoniczny Mołczanije (1910), II Symfonia (1911). Zawiązała się wówczas, trwająca do końca życia, przyjaźń z B. Asafjewem oraz S. Prokofiewem, czego świadectwem była korespondencja kompozytorów (451 listów) z lat 1907–50. Po ukończeniu konserwatorium rozpoczął współpracę z W. Dierżanowskim, wydawcą tygodnika „Muzyka”; w latach 1911–14 oraz 1916/17 publikował liczne recenzje koncertów i artykuły. Podczas I wojny światowej w latach 1914–17 Miaskowski był zmobilizowany jako oficer wojsk saperskich i wysłany na front – m.in. brał udział w oblężeniu twierdzy przemyskiej; został ranny, a następnie odesłany do Dwińska, potem Rewala (obecnie Tallinn) . W 1917 pełnił służbę w Piotrogrodzie w sztabie wojenno-morskim Armii Czerwonej, z którym w 1918 został przeniesiony do Moskwy. Po demobilizacji w 1921 podjął pracę w konserwatorium w Moskwie, gdzie powierzono mu klasę kompozycji. Działalność pedagogiczną prowadził (z przerwą w 1948) do końca życia, wykształcił ok. 80 kompozytorów; do jego uczniów należeli: A. Chaczaturian, A. Eszpaj, D. Kabalewski, W. Szebalin i inni. W latach 20. publikował liczne artykuły w czasopismach i włączył się w organizowanie życia muzycznego Moskwy. W latach 1919–30 działał w Gosudarstwiennym Muzykalnym Izdatielstwie, w latach 1919–23 w Kollektiwie Moskowskich Kompozitorow. W 1924 był współtwórcą Assocyacyi Sowriemiennoj Muzyki jako oddziału International Society for Music Education (ISME), towarzystwa muzycznego powołanego w celu propagowania twórczości kompozytorów współczesnych (koncerty) i zapoznawania środowiska artystycznego z najnowszymi dziełami obcymi (czasopismo „Sowriemiennaja muzyka”); ASM rozwiązano w 1931 pod zarzutem formalizmu i propagowania muzyki burżuazyjnej. W 1926 Miaskowski odbył z B. Jaworskim swą jedyną podróż zagraniczną, wyjechał do Warszawy (na odsłonięcie pomnika F. Chopina) i do Wiednia (w związku z wydaniem VII i VIII Symfonii). W 1932 Miaskowski należał do komitetu organizacyjnego Sojuza Sowietskich Kompozitorow. W latach 1933–39 kontynuował działalność jako pisarz muzyczny i publicysta, współpracował z radiem, filharmonią, był członkiem wielu jury konkursowych. W czasie II wojny światowej został ewakuowany na Kaukaz (z Prokofiewem), początkowo (1941) do miejscowości Nalczik, a następnie do Tbilisi oraz Frunze (Kirgizja). Poznał wówczas kaukaską muzykę ludową, której motywy wykorzystał w późniejszych kompozycjach. W 1942 powrócił do Moskwy. W latach 1940–48 był członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Sowietskaja muzyka”, należał także do komitetu redakcyjnego wydania narodowych dzieł P. Czajkowskiego i N. Rimskiego-Korsakowa. W 1948 Miaskowski został oskarżony o „formalizm”. Poważnie wówczas chory zaniechał obrony, w odpowiedzi na zarzuty skomponował XXVII Symfonię, mistrzowsko napisany utwór, utrzymany w tradycyjnej konwencji, z finałem o charakterze marsza triumfalnego. Ostatnie lata życia poświęcił na porządkowanie swych partytur oraz oprać, nowych redakcji wczesnych utworów. Miaskowski został uhonorowany wieloma odznaczeniami, m.in. w 1926 otrzymał tytuł zasłużonego artysty, w 1946 – ludowego artysty ZSRR, w 1940 – doktora nauk, ponadto był odznaczony orderem Lenina (1943) oraz laureatem nagród państwowych (nagroda Stalina) za twórczość kompozytorską: XXI Symfonię (1941), IX Kwartet smyczkowy (1945), Koncert wiolonczelowy (1946), II Sonatę wiolonczelową (1950), XIII Kwartet smyczkowy i XXVII Symfonię (1951 pośmiertnie).
Dorobek kompozytorski Miaskowskiego, jednego z wybitnych kompozytorów rosyjskiego i pedagogów muzycznych, cenionego twórcy muzyki symfonicznej i fortepianowej, obejmuje wiele gatunków muzycznych. W jego twórczości można wyróżnić 3 okresy stylistyczne. W pierwszym okresie (do ok. 1918) język dźwiękowy dzieł Miaskowskiego kształtował się głównie pod wpływem muzyki Czajkowskiego i Skriabina. Reprezentacyjnymi dla tego okresu dziełami są: 4 symfonie (w tonacjach molowych) wyrażające smutek i nostalgię (np. marsz w III Symfonii, motywy „autobiograficzne” w IV Symfonii związane z pobytem na froncie), poematy symfoniczny Mołczanije i Ałastor przepełnione patosem i tragicznością, II Sonata fortepianowa utrzymana w ciemnym, pesymistycznym nastroju, z melodią Dies irae jako trzecim tematem. W okresie środkowym (porewolucyjnym) Miaskowski zainteresował się folklorem muzycznym, wprowadzał motywy pieśni i tańców ludowych, np. w I części V Symfonii pastoralny temat kolędy zanotowanej na wsi pod Lwowem. Kolejne symfonie (VIII, IX i XI) skomponował zgodnie z postulatem tworzenia muzyki masowej (np. XII Symfonia „Kołchoz”, XXII Symfonia i VII Kwartet z motywami melodycznymi z wschodu Kaukazu i Kirgizji). Za szczytowe osiągnięcia Miaskowskiego w tym okresie uważane są Symfonie XV, XVI, XVIII i XX. Ostatni okres (2. połowa lat 40.) charakteryzuje się tendencją do klasycyzowania oraz rygorystycznego strukturalizmu (np. XXIV Symfonia i Koncert wiolonczelowy op. 66, do dziś jeden z najpopularniejszych utworów Miaskowskiego). Muzyka symfoniczna jest szczególnie cenioną dziedziną twórczości Miaskowskiiego. Kompozytor preferował cykl 3-częściowy, z allegrem sonatowym jako pierwszą częścią cyklu, o czym świadczą symfonie z pierwszego okresu twórczości. VI Symfonia, inspirowana poematem E. Verhaerena Les Aubes, jest dziełem wokalno-instrumentalnym z chórem ad libitum; Miaskowski rozpoczyna finał partią chóralną z tekstem Czto my widieli, będącą rodzajem pożegnalnego płaczu po poległych (motyw Dies irae), nastrojowi rozpaczy przeciwstawia pieśni rewolucji francuskiej Ça ira i Carmagnole. W następnych utworach (VII, VIII Symfonia) kompozytor zwraca się ku muzyce ludowej. Symfonie – od XII „Kołchoz” (1932) do XX – pisane były pod wpływem estetyki realizmu socjalistycznego, co wiązało się z uproszczeniem środków artystycznych (np. XVI, zwana „Sowiecką Eroiką” miała być wyrazem „pulsu czasu” i afirmacją „radzieckiego optymizmu”). Dopiero XXI Symfonia (1940) stała się dziełem popularnym i zdobyła uznanie krytyki. Jest to krótki, liryczny utwór o przejrzystej konstrukcji, oszczędnej instrumentacji (eksponowanie barwy solowych instrumentów) i stopniowo przekształcanej fakturze: od homofonicznej do polifonicznej. Pobyt na Kaukazie i w Kirgizji oraz poznanie muzyki tych obszarów zaowocowały motywami ludowymi w XXII Symfonii. W finale XXVI Symfonii (podobnie jak w Sławianskoj rapsodiji) wprowadzone są śpiewy starorosyjskie. Znaczące miejsce w twórczości Miaskowskiego zajmuje muzyka kameralna. Już 3 pierwsze kwartety smyczkowe skomponowane jeszcze w okresie szkolnym odznaczają się mistrzostwem formalnym; widoczne są w nich wpływy rosyjskiej tradycji muzycznej: ilustracyjność (Głazunow) i liryczno-dramatyczny nastrój (Czajkowski). W latach 30. i 40. nastąpiło uproszczenie faktury, charakterystyczne dla drugiego okresu twórczości Miaskowskiego (IX oraz XIII Kwartet). Z ponad 100 utworów fortepianowych na szczególną uwagę zasługują sonaty, 2 cykle miniatur Wospominanija op. 29 (1927) z finałową „etiudą chromatyczną”, wymagającą wielkiej wirtuozerii, oraz Pożełtiewszyje stranicy op. 31 (1928), w których zaznaczają się wpływy impresjonizmu (nr 1), melancholijny nastrój (nr 2), śpiewna ludowość (nr 3), obrazowość przypominająca styl Prokofiewa (nr 5). I Sonata fortepianowa Miaskowskiego, napisana w czasie studiów w konserwatorium, bywa określana „koncertem bez orkiestry” ze względu na swe wirtuozowskie walory; cały utwór, utrzymany w postromantycznym stylu, spaja w całość temat wstępnej fugi; temat ten (w stylu Bacha) poddawany jest w toku I części zmianom stylistycznym (klimat muzyki Rachmaninowa i wczesnego Skriabina) głównie za pomocą chromatyki (język harmoniczny XX w. w kadencji), pojawia się on w wirtuozowskim stretto na końcu części II – lirycznej, jego motywy splatają się ze śpiewnym, chorałowym tematem części III — nokturnowej; w części IV zaprezentowany ponownie podlega opracowaniu wariacyjnemu i pracy motywicznej; zastosowane w kodzie środki techniczne (figuracje, akordy) i potężne brzmienie przypominają koncerty Rachmaninowa. Integracja utworu za pomocą wspólnego materiału ma miejsce także w 4-częściowej V Sonacie; w finałowym Allegro enérgico pojawiają się motywy z wcześniejszych części. Sonaty II, III i IV są najbardziej nowoczesne pod względem harmonicznym, odznaczają się fakturą wielowarstwową i stosowaniem ekstremalnych kontrastów dynamicznych. Kompozytor zrezygnował tu z 4-częściowej budowy cyklu sonatowego; Sonaty II i III są jednoczęściowe z trzema podstawowymi tematami, zaś V Sonata ma formę 3-częściową. Utwory te skomponowane zostały pod wpływem muzyki Skriabina i estetyki rosyjskich poetów-symbolistów. Od VI Sonaty następuje uproszczenie środków (przejrzysta konstrukcja formalna, prosta harmonika z fragmentami polifonizującymi, śpiewna melodyka i rytmika ludowa). W ostatnich latach życia Miaskowski zrewidował Sonaty II–VI i w tych wersjach są one obecnie wykonywane. Solową muzykę wokalną Miaskowski tworzył od początku swej działalności kompozytorskiej; napisał ponad 100 pieśni, a jego pierwszymi opublikowanymi utworami były zbiory romansów z lat 1902–09 do słów symbolistów rosyjskich. Romanse – w odróżnieniu od epickich pieśni op. 31 i 43 z przełomu lat 30. i 40. – mają charakter osobistej wypowiedzi kompozytora, oddają nastrój tekstów poetyckich. Z bogatej i zróżnicowanej twórczości Miaskowskiego tylko kilka kompozycji zyskało międzynarodowy rozgłos. Dzięki zabiegom Prokofiewa bardzo popularne za granicami ZSRR były m.in. symfonie wykonywane w Londynie (V), Wiedniu (VII), Pradze (VI i VII), Filadelfii i Nowym Jorku (V 1926, dyrygent L. Stokowski); XXI Symfonia weszła do repertuaru Chicago Symphony Orchestra. Spośród sonat fortepianowych Miaskowskiego najbardziej znana była III Sonata wykonywana przez H. Neuhausa i S. Richtera. Popularnością cieszą się również, często opracowania w różnych wersjach instrumentalnych, koncerty solowe – skrzypcowe i wiolonczelowe, concertino na małą orkiestrę op. 32 nr 3, kwartety smyczkowe, II Sonata wiolonczelowa, pieśni do słów Z. Gippius, F. Tiutczewa, K. Balmonta, A. Delwiga, M. Lermontowa. W Polsce utwory Miaskowskiego wykonano podczas festiwali Warszawska Jesień, m.in.: w 1956 – XXVII Symfonię, 1959 –XIII Kwartet smyczkowy, 1981 – Sinfoniettę op. 32 nr 2. Styl muzyki Miaskowskiego, obecnie określany w litaraturze jako umiarkowany modernizm, wyrastał z tradycji muzyki XIX w., zwłaszcza rosyjskiej. Jego rozwój przebiegał od złożoności (eksperymenty w latach 20., wielowarstwowość, ekstremalne chromatyzmy, polifonia) ku prostocie (intonacje muzyki ludowej, diatonika, homofonia). Ograniczenie środków technicznych, uproszczenie faktury i harmoniki nastąpiło pod naciskiem estetyki realizmu socjalistycznego w 1atach stalinowskich. W muzyce instrumentalnej Miaskowskiego zasady muzyki klasycznej są rygorystycznie przestrzegane – dominuje koncepcja 3-częściowej formy cyklicznej i klarowna konstrukcja poszczególnych części (zwłaszcza allegra sonatowego). Miaskowski doskonale władał techniką instrumentacyjną typową dla kompozytorów postromantycznych. Jego życie i twórczość jest przykładem dramatycznego losu artystów w latach stalinowskich: liczne oficjalne nagrody i utwory o treściach socjalistycznych nie uchroniły kompozytora przed ideologiczną anatemą – XXVII Symfonia stała się jego ostatnim dziełem. Panujący w niektórych dziełach Miaskowskiego posępny nastrój wiąże się nie tylko z przeżyciami kompozytora podczas II wojny światowej, ale także z atmosferą terroru lat powojennych, z losem artysty pozbawionego swobody wypowiedzi twórczej.
Literatura: Nikołaja Miaskowskiego Awtobiograficzeskije zamietki o tworczeskom puti, „Sowietskaja Muzyka” 1936 nr 6, przedruk w: Sowietskaja simfoniczeskaja muzyka, Moskwa 1955; Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski, 2 t., red. S. Szlifsztiejn, t. 1: Statji. Pis’ma. Wospominanija, t. 2: Awtobiografija. Statji. Zamietki. Otzywy, Moskwa 1959, 1960; S.S. Prokofiew. Matieriały. Dokumienty. Wospominanija, red. S. Szlifsztiejn, Moskwa 1956, 1961; korespondencja z D. i M. Miełkimi oraz B. Asafjewem (1907–17), „Sowietskaja Muzyka” 1960 nr 8, z W. Dierżanowskim oraz B. Jaworskim w: B. Jaworskij, t. 1 : Wospominanija, statji i pis’ma, red. D. Szostakowicz, Moskwa 1964, 1972, z N.A. Malko w: N.A. Malko. Wospominanija, statji, pis’ma, red. L. Raaben, Leningrad 1972; W. Bielajew Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski, Moskwa 1927; G. Abraham Eight Soviet Composers, Londyn 1943; A. Ikonnikow Miaskowski, Moskwa 1944, wydanie amerykańskie Miaskowski. His Life and Work, Nowy Jork 1946; T. Liwanowa Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski Tworczeskij put’, Moskwa 1953; W. Winogradów Sprawocznik-putiewoditiel po simfonijam Nikołaja Jakowlewicza Miaskowskiego, Moskwa 1954; S. Szlifsztiejn Notograficzeskij sprawocznik, Moskwa 1962 (zawiera spis utworów Miaskowskiego); I. Bielecki Skripicznyj i wiołonczelnyj koncerty Nikołaja Jakowlewicza Miaskowskiego, Moskwa 1962; I. Kunin Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski. Żyzń i tworczestwo w pismach, wospominanijach, kriticzeskich otzywach, Moskwa 1969; A. Karklińsz Garmonija Nikołaja Jakowlewicza Miaskowskiego, Moskwa 1971; S. Gulinskaja Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski, Moskwa 1981, wydanie niemieckie Berlin 1985; Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski, t. 1: Statji. Oczerki. Wospominanija, Moskwa 1964, zawiera m.in. przedruki artukułów: I. Glebow (B. Asafjew) Pietrogradskije kuranty. O tworczeskom puti Nikołaja Miaskowskiego, „Muzyka” 1915 nr 219 oraz Miawskowski kak simfonist, „Sowriemiennaja muzyka” 1924 nr 3, D. Zytomirski K izuczeniju stila Nikołaja Jakowlewicza Miaskowskiego, „Sowietskaja Muzyka”1941 nr 4, A. Chaczaturian Iz wospominanija oraz W. Jakowlew W junyje gody, „Sowietskaja Muzyka”1956 nr 5; W. Bielajew Russkaja simfonija i simfoniczeskoje tworczestwo Nikołaja Jakowlewicza Miaskowskiego oraz Nikołaj Jakowlewicz Miaskowski, „Sowriemiennaja muzyka” 1924 nr 4 oraz 1925 nr 8 (także „The Sackbut” 1925 nr 5); I. Glebow Sonaty Miaskowskiego, „Sowriemiennaja muzyka” 1926 nr 12; T. Boganowa Princypy polifonii w tworczestwie Nikołaja Jakowlewicza Miaskowskiego, w: Muzykalno-tieorieticzeskije problemy sowietskoj muzyki, red. S. Skriebkow, Moskwa 1963; M. Fiłatowa O roli garmonii w simfonijach Miaskowskiego oraz W. Morienow Traktowka toniczeskoj funkcyi w garmonii Miaskowskiego, w: Tieorieticzeskije problemy muzyki XX wieka, red. J. Tiuiin, Moskwa 1967.
Kompozycje
orkiestrowe:
I Symfonia c-moll op. 3, 1908, 2. wersja 1921
II Symfonia cis-moll op. 11, 1911
III Symfonia a-moll op. 15, 1914
IV Symfonia e-moll op. 17, 1918
V Symfonia D-dur op. 18, 1918
VI Symfonia es-moll op. 23, z chórem ad libitum, 1923, 2. wersja 1947
VII Symfonia h-moll op. 24, 1922
VIII Symfonia A-dur op. 26, 1925
IX Symfonia e-moll op. 28, 1927
X Symfonia f-moll op. 30, wg obrazu Miednyj wsadnik A. Benois i poematu A. Puszkina, 1927
XI Symfonia b-moll op. 34, 1932
XII Symfonia g-moll „Kołchoz” op. 35, 1932 (na 15. rocznicę Rewolucji Październikowej)
XIII Symfonia b-moll op. 36, 1933
XIV Symfonia C-dur op. 37, 1933
XV Symfonia d-moll op. 38, 1934
XVI Symfonia F-dur op. 39, 1936
XVII Symfonia gis-moll op. 41, 1937
XVIII Symfonia C-dur op. 42, 1937 (na 20. rocznicę Rewolucji Październikowej)
XIX Symfonia Es-dur op. 46, na orkiestrę dętą, 1938 (na 21. rocznicę utworzenia Armii Czerwonej)
XX Symfonia E-dur op. 50, 1940
XXI Symfonia fis-moll op. 51, 1940
XXII Simfonija-bałłada h-moll op. 54, 1941
XXIII Simfonija-siuita a-moll op. 56, 1941
XXIV Symfonia f-moll op. 63, 1943
XXV Symfonia Des-dur op. 69, 1946
XXVI Symfonia C-dur op. 79, 1948
XXVII Symfonia c-moll op. 85, 1950
Mołczanije, poemat symfoniczny op. 9, wg E.A. Poego, 1910
Ałastor, poemat symfoniczny op. 14, wg P.B. Shelleya, 1913
Zwienja, suita orkiestrowa op. 65, 1908, 2. wersja 1945
Koncert skrzypcowy op. 44, 1938, wersja zrewidowana 1939
Koncert wiolonczelowy op. 66, 1945
Uwertura na małą orkiestrę, 1909, 2. wersja 1949
Sinfonietta na małą orkiestrę op. 10, 1910, 2. wersja 1943
Serenada na małą orkiestrę op. 32 nr 1, 1929
Liriczeskoje koncertino op. 32 nr 3, na flety, klarnet, róg, fagot. harfę i orkiestrę smyczkową, 1929
Priwietstwiennaja uwiertiura na małą orkiestrę op. 48, 1939
Sławianskaja rapsodia, uwertura-fantazja na małą orkiestrę op. 71, 1946
Uwiertiura patieticzeskaja na małą orkiestrę op. 76, 1947 (na 30. rocznicę utworzenia Armii Czerwonej)
2 pjesy op. 46 nr 2, na skrzypiec, wiolonczelę i orkiestrę smyczkową, 1947
I Sinfonietta na orkiestrę smyczkową op. 32 nr 2, 1929
II Sinfonietta na orkiestrę smyczkową op. 68, 1946
2 pjesy na orkiestrę smyczkową op. 46 nr 1, 1945
Dramaticzeskaja uwiertiura na orkiestrę dętą, op. 60, 1942
Divertimento na orkiestrę dętą op. 80, 1948
Torżestwiennyj, marsz na orkiestrę dętą, 1930
Dramaticzeskij, marsz na orkiestrę dętą, 1930
Gieroiczeskij oraz Wiesiołyj, marsze na orkiestrę dętą, op. 53, 1941, zob. także XIX Symfonia
kameralne:
I Kwartet a-moll op. 33 nr 1, 1930
II Kwartet c-moll op. 33 nr 2, 1930
III Kwartet d-moll op. 33 nr 3, 1910, 2. wersja 1930
IV Kwartet f-moll op. 33 nr 4, 1910, 2. wersja 1937
V Kwartet e-moll op. 47, 1939
VI Kwartet d-moll op. 49, 1940
VII Kwartet F-dur op. 55, 1941
VIII Kwartet fis-moll op. 59, 1942
IX Kwartet d-moll op. 62,1943 (na 20. rocznicę założenia Kwartetu im. Beethovena)
X Kwartet F-dur op. 67 nr 1, 1907, 2. wersja 1945
XI Kwartet „Wospominanija” Es-dur op. 67 nr 2, 1945
XII Kwartet G-dur op. 77, 1947
XIII Kwartet a-moll op. 86, 1949
I Sonata wiolonczelowa D-dur op. 12, 1911, 2. wersja 1945
II Sonata wiolonczelowa a-moll op. 81, 1949, także wersja na altówkę
Sonata skrzypcowa F-dur op. 70, 1947
na fortepian:
I Sonata d-moll op. 6, 1909
II Sonata fis-moll op. 13,1912
III Sonata c-moll op. 19,1920, 2. wersja 1939
IV Sonata c-moll op. 27, 1924, 2. wersja 1946
V Sonata H-dur op. 64 nr 1, 1908, 2. wersja 1917,3. wersja 1944
VI Sonata As-dur op. 64 nr 2, 1908, 2. wersja 1944
VII Sonata C-dur op. 82, 1949
VIII Sonata d-moll op. 83, 1949
IX Sonata F-dur op. 84, 1949
6 preludiów 1901
8 pjes 1906
25 pjes 1907
26 uczebnych fug 1908
5 pjes 1908
Mazurka 1909
Eskiz 1910 (wersje orkiestrowe w suicie Zwienja)
18 pjes 1917
Niezatiejliwyje wierszczycy 1928
94 inne utwory zebrane w zbiorach, m.in.:
Priczudy op. 25, 1922
Wospominanija op. 29, 1927
Pożełtiewszyje stranicy op. 31, 1928
Diesiat’ oczeń logkich pjes op. 43 nr 1, 1938
Czetyrie logkije pjesy w polifoniczeskom rodie op. 43 nr 2, 1938
Prostyje wariacyi (Liriczeskaja siuita) op. 43 nr 3, 1937
Sonatina op. 57, 1942
Piesnia i rapsodija op. 58, 1942
Stilizacyi op. 73, 1946
Iz proszłogo (6 improwizacyj) op. 74, 1946
Polifoniczeskije nabroski op. 78, 1948
wokalne i wokalno-instrumentalne:
Iż junoszeskich let, pieśń solowa op. 2, słowa K. Balmont, 1906
Razmyszlenija, pieśń solowa op. 1, słowa J. Baratynski, 1907
Na grani, pieśń solowa op. 4, słowa Z. Gippius, 1908
Iz Z. Gippius, pieśń solowa op. 5, 1908
3 nabroska, pieśń solowa op. 8, słowa W. Iwanow, 1908
Madrigał, suita op. 7, słowa K. Balmont, 1909, 2. wersja 1925
Priedczuwstwija, pieśń op. 16, słowa Z. Gippius, 1914
6 stichotworienija, pieśń op. 20, słowa A. Błok, 1921
Na skłonie dnia, pieśń op. 21, słowa F. Tiutczew, 1921
Wienok poblokszyj, pieśń op. 22, słowa A. Delwig, 1925
12 romansów, pieśń op. 40, słowa M. Lermontow, 1936
Za mnogije gody, pieśń op. 87, 1936, 2. wersja 1950
3 nabroska, pieśń op. 45, słowa S. Szczipaczow i L. Kwitko, 1938
Iz liriki Stiepana Szczipaczowa, pieśń op. 52, 1940
Tietrad’ liriki, pieśń op. 72, słowa R. Burns, tłumaczenie M. Mendelson, 1946
Piesnia gordosti. Nad polarnym moriem, pieśń polarników (dwie wersje), słowa M. Swietłow
Piesnia moriakow-polarnikow, pieśń polarników, słowa J. Zelwienski, 1940
Wojec mołodoj, pieśń polarników, słowa M. Swietłow, 1941
Wojewoj prikaz, pieśń polarników, słowa W. Winników, 1941
utwory chóralne a cappela oraz z towarzyszeniem fortepianu, m.in. pieśni masowe, pieśni komsomolskie
Kirow s nami, poemat-kantata op. 61, na 2 głosy solowe, chór i orkiestrę, wg N. Tichonowa, 1942 (na 25. rocznicę Rewolucji Październikowej)
Krieml noczju, kantata-nokturn op. 75, na 1 głos solowy, chór mieszany i orkiestrę, słowa S. Wasiljew, 1947 (na 30. rocznicę Rewolucji Październikowej)
szkice opery Idiot wg F. Dostojewskiego, libretto P. Suwczinski, ok. 1917
transkrypcje na 1 lub 2 fortepiany własnych dzieł symfonicznych oraz utworów innych kompozytorów, m.in. B. Asafjewa, J.S. Bacha, A. Borodina, M. Musorgskiego, S. Prokofiewa
Prace
141 artykułów i recenzji w tygodniku „Muzyka” 1911–14, 1916–17, m.in.:
I. Strawinskij. „Żar-ptica”, skazka-balet, 1911 nr 45
Pietierburgskije pis’ma (I–XVI), 1911–14
Czajkowskij i Bietchowien, 1912 nr 77
N. Mietnier. Wpieczatlenija ot jego tworczeskogo oblika, 1913 nr 119
o utworach S. Prokofiewa, m.in. 1913 nr 151, 1914 nr 194
w latach 1923–25 artykuły w „Muzykalnaja kultura” i „K nowym bieriegam”, 1924–29 w „Sowriemiennaja muzyka”; od 1931 ok. 200 recenzji dla Orgkomitieta Sojuza Sowietskich Kompozitorow