Liwanowa [liw’a~] Tamara Nikołajewna, zam. Fährmann, *18 (5) IV 1909 Kiszyniów, †4 IV 1986 Moskwa, rosyjska historyk muzyki. Studia muzyczne odbywała w Moskwie: w 1925 w Technikum Muzycznym im. braci Rubinsteinów, w latach 1926–30 w Technikum Muzycznym im. Gniesinych i w latach 1930–32 w konserwatorium, gdzie w latach 1932–35 była aspirantką, a w 1940 uzyskała stopień doktora nauk o sztuce. W latach 1933–46, 1948–56 i 1979–82 uczyła w konserwatorium w Moskwie, w latach 1946–48 w Instytucie Muzycznym im. Gniesinych oraz w latach 1944–86 pracowała w Instytucie Historii Sztuki Akademii Nauk Związku Radzieckiego (od 1961 Ministerstwa Kultury Związku Radzieckiego) prowadząc rozległe badania w wielu zakresach historii muzyki.
Na szczególną uwagę zasługują nowatorskie dokonania badawcze Liwanowej nad historią muzyki rosyjskiej XVII i XVIII w. Na jej dorobek składa się ok. 300 publikacji: książki i rozprawy historyczne o charakterze syntetycznym, prace dokumentalne, w szczególności bibliograficzne, podręczniki do nauki historii muzyki oraz mniejsze artykuły, recenzje, hasła encyklopedyczne i in. W publikacjach Liwanowej uwydatnia się wyraźnie jej interdyscyplinarna postawa i uwzględnianie w szerokim zakresie kontekstu kulturowego.
Literatura: J. Jewdokimowa T.N. Liwanowa oraz J. Jewdokimowa, J. Chołopow Problemy istorii i tieorii muzyki w trudach TN. Liwanowej, w: T.N. Liwanowa. Iz istorii muzyki i muzykoznanija za rubieżom, red. J. Jewdokimowa, Moskwa 1981 (wyd. na 70-lecie Liwanowej); I. Bełza O T.N. Liwanowej uczonom i czełowiekie, W. Briancewa T.N. Liwanowa. Po stranicam jejo „Wospominanija”, R. Szyrinjan Iz wospominanij ob uczitiele, T. Jerszowa W rabotie nad uczebnikami, J. Nazajkinski Muzykalnyje liki istorii, w: T.N. Liwanowa. Statji. Wospominanija, red. D. Arutiunow, W. Protopopow, Moskwa 1989.
Oczerki i matieriały po istorii russkoj muzykalnoj kultury, Moskwa 1938
Muzykalnaja kłassika XVIII wieka, Moskwa 1939
Istorija zapadnojewropiejskoj muzyki do 1789 goda, 2 t., Moskwa 1940, t. 1 2. wyd. 1983, t. 2 2. wyd. 1982, in. wersja t. 1 1986, t. 2 1987
Muzykalnaja dramaturgija J.S. Bacha i jejo istoriczeskije swiazi, cz. 1: Simfonizm, Moskwa 1948, cz. 2: Wokalnyje formy i problemy bolszoj kompozicyi, Moskwa 1980
Kriticzeskaja diejatielnost’ russkich kompozitorow-kłassikow, Moskwa 1950, wyd. niemieckie Halle 1953
Piedagogiczeskaja diejatielnost’ russkich kompozitorow-kłassikow, Moskwa 1951
Russkaja muzykalnaja kultura XVIII wieka w jejo swiaziach s litieraturoj, tieatrom i bytom. Issledowanija i matieriały, 2 t., Moskwa 1952, 1953
M.J. Miaskowski. Tworczeskij put’, Moskwa 1953
W.G. Zacharow. Tworczeskij put’, Moskwa 1954
Glinka. Tworczeskij put’, z W. Protopopowem, 21., Moskwa 1955
Mozart i russkaja muzykalnaja kultura, Moskwa 1956
Muzyka w proizwiedienijach M. Gor’kogo. Opyt i issledowanija, Moskwa 1957
Stasow i russkaja kłassiczeskaja opiera, Moskwa 1957
Muzykalnaja bibliografija russkoj pieriodiczeskoj pieczati XIX wieka, t. 1: 1801–1825, Moskwa 1960, t. 2: 1826–1840, 1963, t. 3: 1841–1850, 1966; t. 4: 1851–1860, cz. 1 1967, cz. 2 1968, t. 5: 1861–1870, z O. Winogradową, cz. 1 1971, cz. 2 1972, t. 6: 1871–1880, cz. 1 1974, cz. 2 1976, cz. 3 i 4 1979
Sowietskoje muzykowiedienije o russkich kłassikach XIX wieka, Moskwa 1963
Opiernaja kritika w Rossii, t. 1 cz. 1, z W. Protopopowem, Moskwa 1966, cz. 2 1967, t. 2 cz. 3 1969, cz. 4 1973
Zapadnojewropiejskaja muzyka XVII–XVIII wieków w riadu iskusstw. Issledowanija, Moskwa 1977
J. von Stählin. Izwiestija o muzykie w Rossii, w: Muzykalnoje nasledstwo, t. 1, red. M. Iwanow-Borecki, Moskwa 1935
Tri opiery Rachmaninowa, w: S.W Rachmaninow i russkaja opiera, red. I. Bełza, Moskwa 1947
Russkaja komiczeskaja opiera, w: Russkije dramaturgi XVIII wieka, red. G. Makogonienko, Moskwa 1959
Rannije otkliki na isskustwo Haydna w Rossii, w ks. konferencji międzynarodowej poświęconej J. Haydnowi Budapeszt 1959, red. B. Szabolcsi, D. Bartha, Budapeszt 1961
Woprosy istorizma w rabotach S.S. Skriebkowa. Tieorija muzykalnych stilej, w: S.S. Skriebkow. Statji i wospominanija, red. D. Arutiunow, Moskwa 1979
liczne artykuły i rozprawy wyd. w: T.N. Liwanowa. Iz istorii muzyki i muzykoznanija za rubieżom oraz T.N. Liwanowa. Statji. Wospominanija (por. Literatura)
redakcja:
Ot epochi Wozrożdienija k XX wieku. Problemy zarubieżnogo iskusstwa, z in., Moskwa 1963
Istorija jewropiejskogo iskusstwoznanija, z B. Wipper, 4 t., Moskwa 1963, 1965, 1966, 1969
Sowriemiennoje iskusstwoznanije za rubieżom, z B. Wipper, Moskwa 1964
Iz proszłogo sowietskoj muzykalnoj kultury, 3 t., Moskwa 1975, 1976, 1982
Russkaja kniga o Bachie, z W. Protopopowem, Moskwa 1985, 2. wyd. 1986, zawiera m.in. artykuły Liwanowej: J.S. Bach i russkaja muzykalnaja kultura, z S. Pitiną oraz Bach i Haendel. Problemy stila
