Lermontow, Michaił

Lermontow Michaił Jurjewicz, *15(3) X 1814 Moskwa, †27(15) VII 1841 Piatigorsk, rosyjski poeta i nowelista. Romantyk w życiu i sztuce. Studiował prawo i filozofię, ukończył zaś szkołę podchorążych gwardii. Za napisanie oskarżycielskiej ody na śmierć Puszkina aresztowany i zesłany na Kaukaz; zginął w pojedynku.

Twórczość Lermontowa została zainspirowana z jednej strony przez folklor rosyjski i kaukaski, dzieła Byrona, Puszkina, Goethego i Schillera oraz pisma filozoficzne F. Schellinga, z drugiej — przez atmosferę depresji panującą po upadku powstania dekabrystów i motywacje autobiograficzne. Jest to twórczość krytyczna wobec rzeczywistości, nasycona intelektualnie i filozoficznie, w której autor podejmuje tematykę miłości tragicznej i demonizmu, romantycznych rozczarowań, sensu historii, dobra i zła stanowiących ogniwo jednego łańcucha (Schelling). Obejmuje ona poezję (liyczną, epicką i dramatyczną) oraz prozę. Liryka (ok. 400 utworów: elegii, romansów, pieśni, ballad i satyr) zrazu osobista i miłosna, później publicystyczna i filozoficzna, ma swoje źródła w rosyjskim sentymentalizmie i wczesnym romantyzmie. W epice (30 utworów, najsłynniejszy z nich — Demon) występują dwa nurty: powieści poetyckiej, wyrastającej z tradycji byronicznej i puszkinowskiej, i poematu ironiczno-żartobliwego. Twórczość dramatyczna (5 utworów, najbardziej popularny — Maskarada) stawia problem dobra i zła w realiach współczesnych. Prozą pisał Lermontow powieści historyczne i psychologiczne. Bohater naszych czasów — cykl 5 nowel połączonych osobą głównego bohatera, będącego zarazem symbolem „choroby wieku”, tragedii pokolenia zmarnowanych szans i możliwości — stał się powodem kolejnej zsyłki Lermontowa na Kaukaz.

Twórczość liryczna Lermontowa, nacechowana „muzycznie”, pisana najczęściej cztero- lub pięcio- stopowym jambem, wzbudziła zainteresowanie kompozytorów, szczególnie rosyjskich. Pieśni do słów Lermontowa pisali niemal wszyscy kompozytorzy rosyjscy XIX, rzadziej XX w., m.in. A. Gurilow, A Dargomyżski (7 pieśni, m.in. Tuczki niebiesnyje 1842, Molitwa „ W minutu żizni trudnuju ” 1842, I skuczno, i grustno 1847, Słyszu li gołos twój 1849), M. Glinka (Słyszu li gołos twój 1848, W minutu żizni 1855), C. Cui, M. Bałakiriew, N. Rimski-Korsakow, P. Czajkowski (Lubow’ miertwieca 1878), S. Rachmaninow (U wrat obitieli swiatoj 1890), D. Szostakowicz (Dwa romanse 1950). Do wątków epickich, dramatycznych i powieściowych powstało kilkanaście oper, kilka baletów i poemató symfonicznych, oratorium i utwory okazjonalne (patrz wykaz); na stulecie urodzin poety C. Cui skomponował kantatę Twoj stich op. 96 na chór i orkiestrę.

Literatura: M.J. Karatygin Lermontow i muzyka, „Sowriemiennik” 1914 nr 17–20; E. Kann-Nowikowa Lermontow i muzyka, Moskwa 1939; B. Głowatskij Lermontow i muzyka, Moskwa 1964.