Latoszynski, Borys

Latoszynski Borys Mykołajowycz, *3 I 1895 (22 XII 1894) Żytomierz, †15 IV 1968 Kijów, ukraiński kompozytor, dyrygent i pedagog. W 1918 ukończył prawo na uniwersytecie, a w 1919 kompozycję u R. Gliera w konserwatorium w Kijowie. Od 1920 do 1968 uczył w tym konserwatorium, od 1935 jako profesor; w latach 1935–38 i 1941–44 profesor instrumentacji w konserwatorium w Moskwie. Od 1939 do 1941 przewodniczący, później członek zarządu Związku Kompozytorów USRR, od 1948 również Związku Kompozytorów ZSRR. W latach powojennych kierownik artystyczny filharmonii w Kijowie, członek jury konkursów międzynarodowych: w 1956 w Belgii, 1958 i 1966 w Moskwie (im. P. Czajkowskiego), w Kijowie (im. M. Łysenki). Od 1917 występował jako dyrygent i pianista. Odznaczony polskim Medalem Tysiąclecia, w 1958 nagrodą PRL „Za umocnienie przyjaźni polsko-radzieckiej”, przekazaną na fundusz budowy polskich szkół. Laureat nagrody państwowej ZSRR (1946, 1952) i nagrody państwowej USRR (1971, pośmiertnie), otrzymał honorowy tytuł Artysty Ludowego USRR (1968).

Dla symfoniki Latoszynskiego charakterystyczny jest dramatyzm, ostra konfliktowość, kolizyjność w zetknięciu się kontrastowo różnych płaszczyzn tematycznych, chromatyka linii melodycznych, tematyczna lakoniczność, wielowarstwowa polifonizacja lub wręcz linearyzm faktury, monumentalizm form, ostro dysonująca harmonika, barwna instrumentacja. W wielu utworach Latoszynski opierał się na rytmicznym i melodycznym materiale ludowej muzyki ukraińskiego, a także polskiego folkloru. Tematy, w których wykorzystane zostały cechy rytmiczne i melodyczne muzyki ludowej (nie cytaty), wyróżniają się charakterystyczną, „kapryśną”, nieregularnie załamującą się linią upiększoną chromatyzmami, synkopami przesuwającymi tonalne dominanty na słabe części taktu, z wieloma tonalnymi zboczeniami, wyrafinowaną harmonią. Po ekspozycji ekspresyjnych tematów Latoszynski zwykle od razu przechodzi do intensywnego przetwarzania materiału, co prowadzi do znacznych zmian w ich emocjonalnym zabarwieniu. W znacznej ilości utworów instrumentalnych Latoszynskiego, zwłaszcza późnych, tematy cechuje deklamacyjność i wewnętrzna konfliktowość.

W harmonice Latoszynski łączył elementy systemu funkcyjnego z pewnymi cechami politonalnej muzyki z 1. połowy XX w. Stopień skomplikowania struktury tonalnej uzależniony jest od stopnia złożoności zastosowanych środków polifonicznych. Harmonia ma głównie organizująco-logiczną funkcję, natomiast jako kolorystyczny czynnik występuje tylko w szczególnych przypadkach.

Latoszynski był cenionym pedagogiem. Jego uczniami byli m.in. kompozytorzy: I. Bełza, W. Sylwestrow, Ł. Hrabowski, Ł. Dyczko, I. Szamo, J. Szczurowski, L. Spasokukocki, H. Taranow, R. Wereszczagin, O. Andrejewa, W. Hadziacki, M. Połoz, O. Kanersztejn, K. Karajew, J. Aleksandrow.

Literatura: I. Bełza Borys Latoszynski, Kijów 1947, ros. wyd. Moskwa 1947; N. Zaporożec Borys Latoszynski, Moskwa 1960; N. Zaporożec Borys Latoszynski. Oczerk żyzni i tworczestwa, Moskwa 1969; W. Samochwałow Czerty muzykalnogo myszlenija B. Latoszynskogo, Kijów 1970; W. Samochwalow Borys Latoszynski, Kijów 1972, 31981; W. Samochwałów Czerty simfonizma B. Latoszynskogo, Kijów 1977; Borys Latoszynski. Wospominanija. Piśma. Matieriały, 2 cz., red. L. Grisenko (cz. 1 z N.Matusiewicz), Kijów 1985, 1986; Borys Latoszynski. Sbornik statiej, red. M. Kopica, Kijów 1987; Łysty B. Latoszynskogo do A. Sołtysa, wyd. M. Sołtys, „Muzyka” 1987 nr 2; M. Kopica Simfoniji B. Latoszynskogo. Epocha. Koliziji. Dramaturgia, Kijów 1990; I. Szwecowa Rol polifoniji w obrabotkach ukrainskich narodnych piesien B. Latoszynskogo i F Kozickogo, w: Problemy muzykalnogo obrazowanija, red. K. Dawydowski, J. Zilberman, L. Neswiet, W. Chorenko, Kijów 1993; szereg artykułów w „Ukrainskoje Muzykowiedienije” i „Ukrajinśke Muzykoznawstwo” (w latach 1967–89).