Kocor, Korla Awgust

Kocor Korla Awgust, *3 XII 1822 Zahor, †19 V 1904 Ketlice, serbołużycki kompozytor i dyrygent, z zawodu nauczyciel. Pochodził z rodziny chłopskiej. Dzięki staraniom matki podjął w 1836 naukę w szkole aspirantów do zawodu nauczycielskiego w Židowie; tamże uczył się pod kierunkiem K.R. Rychtara gry na skrzypcach, fortepianie, organach oraz teorii muzyki. W 1839 wstąpił do seminarium nauczycielskiego w Budziszynie, gdzie został członkiem uczelnianego Towarzystwa Serbskiego; tu też został uczniem K.E. Heringa, miejscowego organisty, kompozytora, przyjaciela Schumanna, utrzymującego bliskie kontakty z czołowymi osobistościami muzyki niemieckiej. Za pośrednictwem Heringa i działalności założonego przezeń chóru Kocor zetknął się z podstawowym repertuarem muzyki oratoryjnej. W 1842 objął posadę nauczyciela w serbskiej wsi Stróža, gdzie mimo skrajnie prymitywnych warunków egzystencji zaczął w 1844 komponować, głównie pieśni do tekstów niemieckich i serbskich. Próby te wzbudziły entuzjazm H. Zejlera, poety i muzyka-amatora, cieszącego się wielkim autorytetem wśród ludności serbskiej, który z czasem stał się autorem wielu tekstów wokalnych dzieł Kocora i jego najbliższym przyjacielem. Wspólnie z Zejlerem Kocor przez wiele lat organizował kilka razy w roku spotkania śpiewacze w różnych miejscowościach ziemi łużyckiej, od 1845 partycypując w nich jako kompozytor, dyrygent, śpiewak i akompaniator, i zdobywając ogromną popularność także wśród niemieckiej publiczności; wyrazem tego stało się wydanie w 1846 przez firmę Breitkopf & Härtel w Lipsku pieśni Kocora Serbska meja z tekstem Zejlera, a także wielki sukces pierwszego oratorium Kocora Serbski kwas (1847) w Budziszynie. W 1848 Kocor założył w Stróžy serbskie stowarzyszenie uczniów. W 1852 otrzymał nominację na stanowisko pierwszego nauczyciela i kantora w Ketlicach k. Libawy. Liczne obowiązki, małżeństwo (1856) i śmierć żony (1859) spowodowały kilkuletnią przerwę w działalności społecznej Kocora; wznowił ją w 1860 za namową poety i muzyka K.A. Fiedlera, który w tymże roku założył pierwsze stałe serbskie towarzystwo śpiewacze „Lumir”. W 1862 Kocor dyrygował fragmentami swych oratoriów w Dreźnie. W latach 1870–71 przystąpił wspólnie z Zejlerem do pracy nad serbską operą Jakub a Kata; premiera jej nie doszła jednak do skutku. Po przejściu na emeryturę w 1888 Kocor oddał się całkowicie kompozycji. W latach 1895–97 był prezesem wydziału muzycznego Maćicy Serbskeje. W 1901 zmuszony był na skutek choroby oczu zaprzestać komponowania; swój ostatni utwór (Laetare) podyktował K.A. Fiedlerowi.

Podstawową formą wypowiedzi twórczej Kocora była pieśń solowa i chóralna (unisonowa lub wielogłosowa) z towarzyszeniem fortepianu, o prostej budowie, starannej deklamacji i wyrazistej melodyce, przejawiającej dużą siłę inwencji. Ewolucja tego gatunku dokonywała się w twórczości Kocora na przestrzeni blisko 60 lat, od nieco naiwnej trawestacji środków postklasycznych i jakby preromantycznej estetyki w pierwszych kompozycjach aż po pieśni z okresu dojrzałego i późnego, o wyraźnie zaakcentowanej roli harmoniki jako środka wyrazu emocjonalnego (głównie bezmodulacyjne zestawienia tonacji i wyszukane kadencje) i rozbudowanej skali środków metrorytmicznych, w związku z głębszym wniknięciem w zagadnienia deklamacji tekstu serbskiego. Podobne przemiany objęły oratoria Kocora, będące w istocie monumentalnymi cyklami pieśni chóralnych, solowych i zespołowych, powiązanymi luźno jednolitą tematyką, wyposażonymi w obszerne finały, w których znajdują zastosowanie bardziej kunsztowne środki architektoniczne i fakturalne. Spośród ośmiu oratoriów Kocora cztery (Nalĕćo, Podlĕćo, Nazyma i Zyma) są jeszcze jednym muzycznym ujęciem tematyki pór roku. Do ambitniejszych kompozytorskich prób Kocora należy zaliczyć niektóre jego utwory kameralne (Trio fortepianowe, Kwartet smyczkowy), pochodzące z dojrzałego okresu twórczości.

Przynależność stylistyczna dzieł Kocora nie jest jednoznaczna. Nie zdołał on zrealizować swego zamiaru podjęcia studiów muzycznych w Paryżu, natomiast konsekwentnie, lecz czysto intuicyjnie rozwijał pewne elementy warsztatu twórczego, z jakimi zetknął się podczas nauki w seminarium. Stąd nawet w późniejszych jego dziełach zjawiska charakterystyczne dla romantyzmu muzycznego sąsiadują z rozwiązaniami typowymi dla muzyki Haydna. Tworząc w izolacji, pozostawał w dużej mierze muzykiem ludowym, wyposażonym w umiejętność zapisywania swych pomysłów. Dlatego nie istnieje w jego twórczości problem tradycyjnie rozumianej stylizacji. Nie było też oddźwięku środowiska dla nielicznych usiłowań Kocora w zakresie profesjonalnie pojętej sztuki komponowania (utwory kameralne). Kocor dysponował niesłychanie zawężonymi środkami wykonawczymi; wobec braku jakiejkolwiek orkiestry przeznaczał partię instrumentalną swych oratoriów na fortepian; tylko raz miał możność pracy z orkiestrą przy okazji prezentacji fragmentów swych dzieł w Dreźnie w 1862. Bez względu jednak na rangę artystyczną swych utworów Kocor — twórca serbskiej opery narodowej — odegrał ogromną rolę w dziejach kultury swego narodu.

Literatura: Z. Kościów Korla Awgust Kocor, wstęp i tłum. z języka polskiego A. Brankačk, Budziszyn 1972.