Kirckman [k’э:kmen], Kirchmann, Kirkman Jacob, *4 III 1710 Bischweiler (pd. Alzacja), pogrzeb. 9 VI 1792 Greenwich (k. Londynu), angielski budowniczy klawesynów i fortepianów. Jego przodkowie pochodzili ze Szwajcarii. Przybył do Londynu u progu lat 30., zmieniając formę nazwiska z Kirchmann na Kirckman, potem Kirkman. Początkowo pracował w warsztacie znanego niderlandzkiego budowniczego klawesynów H. Tabela. Poślubiwszy w 1738 wdowę po Tabelu, w 1755 otrzymał angielskie obywatelstwo. Wraz ze swym głównym konkurentem, B. Shudim, panował na rynku angielskim; obok jedno- i dwumanuałowych klawesynów skrzydłowych i szpinetów produkował instrumenty eksperymentalne: klawesyn enharmoniczny z ok. 1757 według projektu R. Smitha (umożliwiający grę w różnych temperacjach) oraz celestinę (pocierany chordofon klawiszowy opatentowany w 1772 w Londynie przez A. Walkera); podobnie jak Shudi współpracował z J. Snetzlerem przy konstrukcji claviorganum, instrumentu będącego połączeniem klawesynu i organów (zachował się jeden egzemplarz z 1750). Kirckman budował klawesyny o zakresie 5 oktaw (FF – f3), o dyspozycji 8’, 8’ lub 8’, 8’, 4’ i rejestrze lutniowym; stosował typowe dla angielskich instrumentów skoczki dogleg oraz dźwignie pedałowe do zmiany rejestrów, a także niekiedy do uruchamiania systemu żaluzjowego, pozwalającego na zmianę natężenia dźwięku (tzw. Venetian swell, opatentowany w 1769 przez Shudiego). Jego instrumenty posiadają w przeciwieństwie do klawesynów Shudiego korpus rezonansowy ozdobiony rozetą. W XVIII w. klawesyny Kirckmana, podobnie jak instrumenty Shudiego, cieszyły się w Europie doskonałą opinią. Zachowało się ponad 150 klawesynów z warsztatu Kirckmana; opis wielu z nich zawiera praca Boalcha. Firma Kirckmana była prawdopodobnie ostatnią wytwórnią klawesynów w Anglii, a może i na świecie, przed renesansem tego instrumentu w XX w. W latach 70. firma rozpoczęła budowę fortepianów stołowych i skrzydłowych. Produkowała je do 1896 pod nazwą Kirkman & Sons, następnie została połączona z Collard & Collard i ostatecznie przejęta przez firmę Chapell.
Literatura: D.H. Boalch Makers of the Harpsichord and Clavichord, 1440–1840, Londyn 1956, 3. popr. wyd. 1995; R. Russell The Harpsichord and Clavichord, Londyn 1959, popr. 2. wyd. 1973; E. L. Kottick A History of the Harpsichord, Bloomington 2003; C. Mould, P. Mole and T. Strange Jacob Kirkman, Harpsichord Maker to Her Majesty, Ellesmere 2016.
