Karkoschka [k´arkoszka] Erhard, *6 III 1923 Morawska Ostrawa, †26 VI 2009 Stuttgart, niemiecki kompozytor, dyrygent, pedagog i teoretyk. W latach 1946–53 studiował kompozycję u K. Marxa, dyrygenturę u G. Koslika w Stuttgarter Musikhochschule, w latach 1956–59 muzykologię na uniwersytecie w Tybindze. W latach 1948–68 kierował orkiestrą i chórem w Hohenheim, w latach 1958–87 uczył w Stuttgarter Musikhochschule, od 1964 jako profesor. W 1962 założył Ensemble Neue Musik (później Contact Ensemble). W 1973 zorganizował w Stuttgarcie studio muzyki elektronicznej, którym kierował do 1989. W latach 1964–72 członek zarządu Institut für Neue Musik und Musikerziehung w Darmstadcie, w latach 1974–80 prezes niemieckiej sekcji Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. Wykładał gościnnie na wielu uczelniach i prowadził kursy kompozycji w wielu krajach, m.in. w Polsce (w 1985 uczestniczył w sympozjach w Nieborowie i Bydgoszczy).
W centrum zainteresowania Karkoschki znajduje się czas, czego konsekwencją jest podporządkowanie wysokości i barw dźwiękowych ogólnej idei kształtującej formę. W vier stufen rozmaite struktury dźwiękowe przebiegają w czterech różnych płaszczyznach czasowych. W antinomie tekst wygłaszany przez muzyków przekształcany jest w dźwięki instrumentalne. W Variationen zu keinem Originalthema… następuje stopniowe zbliżanie się do tematu, którym jest śląska melodia ludowa. W Bläsergedichte polirytmiczne figury przyjmują postać różnych stóp poetyckich. W wielu utworach Karkoschki idea formalna bywa bardziej złożona niż w przytoczonych przykładach, lecz z reguły materiał tematyczny i sposób przeobrażania go są w nich na tyle proste, by umożliwić słuchaczowi zapamiętanie punktu wyjścia i odkrycie zasady przekształcania już podczas słuchania utworu. Dążąc do przybliżenia swej muzyki szerszej publiczności, Karkoschka zaopatrzył niektóre utwory w „Hörhefte”.
Literatura: C. Dahlhaus Erhard Karkoschka und die Dialektik der musikalischen Form, „Melos” L, 1973, przedr. w: C. Dahlhaus Schönberg und andere, Moguncja 1987
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Concertino na orkiestrę, 1952
Symphonische Evolution aus zwei eigenen Themen, 1953
Streichersonate na orkiestrę, 1954
Kleines Konzert na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1955
Polyphone Studie in 2 Stufen na orkiestrę, 1956
Symphonia choralis na 2 orkiestry dęte, 1957
Undarum continuum na orkiestrę, 1960
vier stufen na orkiestrę, 1965
Variationen zu keinem Originalthema und aus diesem heraus na orkiestrę, 1974
Teleologies na orkiestrę, 1978
Entfalten na klarnet, perkusję, fortepian i orkiestrę, 1983
Kammermusik na orkiestrę, 1984
kameralne:
Divertimento na kwintet dęty, 1952
Praeludium und Fuge na kwintet dęty, 1952
Festmusik na 6 instrumentów dętych, 1954
Bewegungs-Strukturen na 2 fortepiany, 1960
quattrologe na kwartet smyczkowy, 1966, wyk. pol. Warszawska Jesień 1969
antinomie na kwintet dęty, 1969
tempora mutantur na kwartet smyczkowy, 1971
horkov na klarnet basowy i fortepian, 1976
…doch fülle zwei und werde vier… na zespół kameralny, 1982
Bläsergedichte na kwintet dęty, 1987
na instrument solo:
Toccata und Fuge na organy, 1954
Partita über „Komm o komm du Geist des Lebens” na organy, 1955
desideratio Dei na organy, 1961
triptychon über B-A-C-H na organy, 1966
hinter einem marschrhythmus na organy, 1971
Zymbelsplitter na cymbały, 1974
Orgelstück na organy, 1979
desideratio mortis na organy, 1984
Aramzdaki Köprü na gitarę, 1987
Zeitvariation na wiolonczelę, 1993
Wokalne:
Gott ist König! na chór mieszany, 1954
Eine Suite vom Wind na sopran i chór, 1955
homo sapiens na 16 głosów, 1968
Vier kleine Finalsätze über „Es ist ein Schnitter, heisst der Tod” na 8-głosowy chór, 1980
Orpheus Chöre, 1989
Wokalno-instrumentalne:
Das Feuer, das freimacht, hymn olimpijski na tenor, chór i 8 instrumentów, 1955
Freie Situationen. Ein phantastisches Melodrämchen na głos, altówkę, wiolonczelę i fortepian, 1957
Koordinaten na sopran i kwartet smyczkowy, 1959
sechs konstellationen nach E. Gomringer na sopran i 4 instrumenty, 1962
omnia ad maiorem Dei gloriam na tenor i 12 instrumentów, 1963
Versuch für alle na śpiewaków, orkiestrę i publiczność, 1969
Chronos III: Zeitblätter na 3 chóry i 2 fortepiany, 1976
Salve Regina na chór żeński i organy, 1980
Nach Paul Celan na recytatora i zespół kameralny, 1988
Sceniczne:
psylex na sopran, flet i taśmę, 1968
mit/gegen sich selbst na flet i taśmę, 1969
szene na 2 wiolonczele, 1969
aus dreien für sechse na zespół kameralny i dyrygenta, 1970
szene im Schlagzeug, 1970
Orpheus? Oder Hades höhe, opera kameralna, 1992
Na dowolną obsadę:
4 Aufgaben für 5 Spieler, 1971
in zonen, komponiere selbst!, 1972
kollektives improvisieren, 1973
The Magic Triangle, Flöten/Tonband-Spiele, 1977
Elektroniczne:
Drei Bilder aus der Offenbarung des Johannes, 1960
LSD, 1973
Aus Wörtern I i II, 1974
Improvisation, 1974
kammerkitsch na głos, instrument i taśmę, 1974
Chronos I: collage contra bach stereo, 1975
im dreieck na instrument i taśmę, 1975
Chronos V: bewegungen quadrophon, 1976
links und rechts na instrument i taśmę, 1976
Allklang, muzyka na planetarium, 1978
Warschau na głos i taśmę, 1979
Dialog na instrument i taśmę, 1980
Improvisation über „Improvisation” na instrument i taśmę, 1980
Spiralend I i II na instrument i taśmę, 1980
Aus einer Figur na instrument i taśmę, 1982
Vom Sterben. Von der neuen Geburt na głos, na instrument i taśmę, 1983
Glasteroisin na instrument i taśmę, 1985
Klangzeitspektakel na kwartet smyczkowy i komputer, 1988
Interpretacje grafik:
R. Haubenstock-Ramati „Graphik”, M. Grygar „Partitura E. Karkoschky”, S. Whealton „Colors”, 1976
Gag-Montagen, 1977
Meditationsmühle I i II, 1982
Hommage an das Notenpapier, 1985
Skulpturmusik, 1985
Zeitmosaik I, 1985
Geburztaxtexlein, 1989
Projekty multimedialne:
Musik-Skulptur, z rzeźbiarzem K.T. Lenkiem, 1970
Klangbrunnen, z rzeźbiarzem K.T. Lenkiem, 1975
Prace:
Das Schriftbild der Neuen Musik, Celle 1965, 3. wyd. 1984, wyd. ang. Londyn 1972, wyd. jap. Tokio 1978
Analyse neuer Musik, Herrenberg 1976
Neue Musik–Hören–Verstehen, Herrenberg 1981
artykuły poświęcone głównie nowej muzyce w czasopismach „Melos”, „Musica”, „Musik und Bildung”
