Jurjāns Andrejs, *30 IX (18 IX) 1856 Ērgli (Pojezierze Inflanckie), †28 IX 1922 Ryga, łotewski kompozytor, waltornista, badacz folkloru. W latach 1875–82 studiował w konserwatorium w Petersburgu, w 1880 ukończył klasę organów u L. Homiliusa, w 1882 – gry na rogu u F. Homiliusa, a w 1881 kompozycję u N. Rimskiego-Korsakowa. W latach 1882–1916 uczył teorii muzyki w szkole Towarzystwa Muzycznego w Charkowie, regularnie jednak przyjeżdżał na Łotwę, gdzie zbierał pieśni ludowe. Razem ze swoimi braćmi założył kwartet waltorniowy, który często koncertował. Jurjāns występował też jako organista oraz dyrygent, m.in. podczas łotewskich świąt pieśni (1888, 1895, 1910). W 1913 brat Jurjānsa, Pavuls, założył w Rydze pierwszy na Łotwie zespół operowy. W 1917 Jurjāns powrócił do Rygi.
W historii muzyki Łotwy twórczość kompozytorska Jurjānsa i jego działalność folklorystyczna ma szczególne znaczenie. Dzięki pracy Latviešu tautas mūzikas materiāli Jurjāns uważany jest za twórcę łotewskiej folklorystyki muzycznej. Zebrane pieśni ludowe Jurjāns często wykorzystywał w swych kompozycjach, opracowywał je także na chór lub na głos z fortepianem.
Literatura: J. Vitols Jurjāns A. un viņa laikmets (‘Jurjāns A. i jego czasy’), w: Mūzikas vēsture, red. J. Vitoliņš, Ryga 1937; J. Graubiņs Jurjāns A. latviešu mūzikā, w: J.A. Kopotas dziesmas, red. J. Graubiņs, Ryga 1939; O. Grāvītis Jurjāns A., Ryga 1953, tłum. rosyjskie 1955; J. Vitoliņš A. Jurjāns klassik latyszskoj muzyki, „Sowietskaja Muzyka” XX, 1956.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Latvju vispārējo dziesmu svētku maršs (‘marsz na ogólnonarodowe łotewskie święto pieśni’) op. 1, 1888
Latvju tautas brīvlaišana (‘za wyzwolenie narodu łotewskiego z niewoli’) op. 12, poemat symfoniczny, 1891
Latvju dejas (‘tańce łotewskie’) op. 3, 1894
Koncert elegijny na wiolonczelę i orkiestrę, op. 11, 1889
romanse
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
pieśni
utwory chóralne
5 kantat, m.in.:
Tēvijai (‘do ojczyzny’), 1886
Līgojiet līksmojiet (‘śpiewajcie, radujcie się’), 1893
liczne opracowania łotewskich pieśni ludowych na chór lub głos z fortepianem, m.in. Kopotas dziesmas jauktiem, vīru un sieviešu koriem (‘pieśni na chór chłopięcy, męski i żeński’), wyd. J. Graubiņs, Ryga 1939
Wydanie:
Latviešu tautas dziesmas (‘łotewskie pieśni ludowe’), 4 z., Ryga 1884, 1885, 1910, 1910
Praca:
Latviešu tautas mūzikas materiāli (‘materiały do łotewskiej muzyki ludowej’), 6. z., Ryga 1894–1926
