Iriarte, Yriarte, Tomás de, *18 IX 1750 Puerto de la Cruz de Orotava (Wyspy Kanaryjskie), †17 IX 1791 Madryt, hiszpański poeta, dramaturg, bajkopisarz, muzyk-amator, teoretyk. Kształcił się początkowo w Orotavie, a od 1764 w Madrycie pod kierunkiem stryja Juana de Iriarte’a – bibliotekarza królewskiego. Od 1771 pracował jako urzędnik państwowy, tłumacz i archiwariusz (od 1776). Był znaczącą postacią w kręgach literackich Madrytu. Przetłumaczył wiele dzieł dramatycznych Woltera, Moliera, Goldoniego, Metastasia, Eneidę Wergiliusza, Ars poetica Horacego i innych; przeszczepił na grunt hiszpański gatunek dydaktycznej bajki wierszowanej (Fábulas literarias, Madryt 1782); napisał kilka sztuk teatralnych oraz pracę z zakresu teorii literatury (Observaciones sobre las fábulas literarias). Iriarte był także aktywnym muzykiem-amatorem; grał na skrzypcach i wioli. Wykształcenie muzyczne uzupełniał u A. Rodrígueza de Hity. W swym poemacie dydaktycznym La música, wyd. w Madrycie 1779 (wielokrotnie wznawianym i tłumaczonym), Iriarte – w pięciu cantos – przedstawił zasady traktowania elementów muzycznych (skal, melodyki, harmoniki, rytmu i tempa), ekspresji i wyrazu muzycznego, omówił muzykę kościelną, teatralną i instrumentacyjną (użytkową). Szczególnie cenionymi przez niego kompozytorami byli Gluck, Jommelli i Haydn. Wspomina w swym poemacie także o takich teoretykach i kompozytorach, jak Zarlino, Kircher, Rameau, Salinas, Cerone, Morales, Guerrero i inni. La música kończy się szkicem o przydatności języka hiszpańskiego do współdziałania z muzyką.
Iriarte stworzył ponadto melodramat Guzmán el Bueno (wyst. 1790 Kadyks, 1791 Madryt), w którym po raz pierwszy w Hiszpanii wprowadził – na wzór Pigmaliona Rousseau – monolog z towarzyszeniem instrumentalnym; sam skomponował 10 fragmentów orkiestrowych do tego dzieła (rkp. w Biblioteca Municipal w Madrycie). Inne kompozycje Iriarte’a, z wyjątkiem Canon de sociedad (wyf. Madryt b.r.), nie zachowały się.
Literatura: E. Cotarelo y Mori Iriarte y su época, Madryt 1897; J. Subirá El compositor Iriarte, 2 t., Barcelona 1949, 1950; R.M. Cox T. de Iriarte, Nowy Jork 1972; F.J. León Tello La teoria española de la música en los siglos XVII y XVIII, Madryt 1974.
