Ibsen Henrik Johan, *20 III 1828 Skien, †23 V 1906 Christiania (obec. Oslo), norweski dramaturg. Od 15. roku życia zmuszony był, wskutek bankructwa i śmierci ojca, do zarabiania na siebie i matkę. Wśród pierwszych jego utworów znajdują się wiersze satyryczne i tragedia (Katylina 1849). Od 1850 działał w Bergen jako krytyk, eseista i dziennikarz o orientacji radykalnej społecznie, a od 1851 także jako reżyser i autor utworów dramatycznych. Od 1858 był kierownikiem artystycznym Norske Theater w Christianii. W latach 1864–75 przebywał we Włoszech i w Niemczech; od 1875 przez długie lata głównym terenem jego działalności było Monachium. W 1891, już w blasku sławy (1877 doktor honoris causa uniwersytetu w Uppsali), powrócił na stałe do Norwegii i osiadł w Cnristianii. Działalność Ibsena przypada na okres wzmożonego ruchu patriotycznego i ożywienia kulturalnego w Norwegii po wyzwoleniu z wielowiekowej zależności od Danii. W swych pierwszych dramatach Ibsen pozostawał jeszcze pod wpływem narodowego romantyzmu, wykorzystując motywy z przeszłości i legend norweskich (m. in. Noc świętojańska 1853), wkrótce jednak zwrócił się ku problemom współczesności, stając się w swych realistycznych dramatach nieprzejednanym krytykiem stosunków społecznych, zwłaszcza konserwatyzmu i podwójnej moralności mieszczaństwa (np. Podpory społeczeństwa 1877, Nora czyli Dom lalki 1879, Dzika kaczka 1884, Hedda Gabler 1890). Te właśnie utwory przyniosły Ibsenowi sławę międzynarodową i miano czołowego dramaturga epoki. Wykazują one często powinowactwa z zataczającym wówczas coraz szersze kręgi naturalizmem (zwłaszcza Upiory 1881). W późnych latach 80. i 90. przejawiło się dążenie Ibsena do nasycania swych dzieł elementami symbolicznymi (Oblubienica morza 1888, Budowniczy Solness 1892, Gdy powstaniemy z martwych 1899). Dramaty Ibsena dotarły na sceny europejskie głównie poprzez Niemcy.
Szczególny rozgłos przyniósł Ibsenowi powstały w 1867 we Włoszech dramat Peer Gynt; określony przez autora jako „poemat dramatyczny; łączy w swobodny sposób motywy z norweskich podań ludowych, sztafaż awanturniczości romantycznej z elementami satyry na narodowy romantyzm — wszystko podporządkowane idei wolności człowieka. Dzieło, przez długi czas uważane za zbyt trudne do realizacji, ostatecznie zostało wystawione 24 II 1876 w Christianii jako „dramat muzyczny” z muzyką E. Griega, nakłonionego przez Ibsena do współpracy (por. korespondencję, m. in. listy z 23 I i 6 II 1874). Dramat odniósł sukces, m.in. dzięki muzyce Griega (36 przedstawień w 1876), i przeszedł przez główne sceny europejskie (Kopenhaga 1886, Sztokholm 1895, Paryż 1896, Wiedeń 1902, Berlin 1903, Lwów 1910, Londyn 1911, Moskwa 1912 i in.). Z fragmentów ilustracji muzycznych do Peer Gynta Grieg skomponował dwie znane suity orkiestrowe (1888, 1892). Twórczość Ibsena dwukrotnie jeszcze posłużyła Griegowi jako materiał do kompozycji; w 1868 opracował on kołysankę Małgorzaty (op. 15) z Pretendentów do tronu, zaś w 1876 skomponował 6 pieśni do wierszy Ibsena (Sex digte op. 25, wśród nich słynny Łabędź). Plany wspólnego napisania opery (zob. korespondencja) nie zostały zrealizowane. Peer Gynt zainspirował dwóch innych kompozytorów: W. Egka, twórcę opery pod tym samym tytułem (ze zmienioną nieco fabułą), oraz H. Saeveruda, który pokusił się o ponowne skomponowanie muzyki scenicznej do dramatu.
Edycje: Samlede Skrifter, 20 t., Oslo 1928–52; Wybór dramatów, tłum. J. Frühling (z niemieckiego), J. Giebułtowicz (z norweskiego), oprac. O. Dobijanka-Witczakowa, 2 t., Wrocław 1983; Peer Gynt, tłum. Z. Krawczykowski, wstęp i objaśnienia O. Dobijanka-Witczakowa, Wrocław 1967.
Literatura: Breve fra Henrik Ibsen, wyd. J. Elias, H. Koht, Oslo 1904, wyd. niemieckie Briefe von Henrik Ibsen, Berlin 1905; I. Tedford Ibsen’s Bibliography 1928–1957, Oslo 1961; G. Brandes Das Ibsen-Buch, Drezno 1923; G.B. Shaw The Quintessence of lbsenism, 1891, wyd. polskie Kwintesencja ibsenizmu, tłum. C. Wojewoda, Warszawa 1960; P. Szondi Teoria nowoczesnego dramatu 1880–1950, tłum. z niemieckiego E. Misiołek, Warszawa 1976; J. Horton Ibsen, Grieg and „Peer Gynt”, „Music and Letters” XXVI, 1945; A. Grzymała-Siedlecki Ibsen i ibsenizm, „Teatr” 1956 nr 24; Z. Żygulski Ibsen i ibsenizm, „Kwartalnik Neofilologiczny” III, 1956.
