Hüllmandel, Nicolas-Joseph

Hüllmandel [h’ül~], Hullmandel, Nicolas-Joseph, Jean Nicolas, James Nicolas, *23 V 1756 Strasburg, †19 XII 1823 Londyn, francuski kompozytor, klawesynista i pianista, wirtuoz gry na harmonice szklanej, Alzatczyk.

Przypuszczalnie uczył się u J. Garniera oraz F.X. Richtera, kapelmistrzów katedry Notre Dame w Strasburgu, gdzie Hüllmandel był chórzystą, a jego ojciec, Michel Hüllmandel – skrzypkiem. Studiował też być może pod kier. C.Ph.E. Bacha w Hamburgu. W wieku ok. 20 lat wyjechał do Paryża, gdzie rozpoczął w salonach arystokratycznych błyskotliwą karierę, a popisy na harmonice szklanej przyniosły mu wielką popularność. Po wybuchu rewolucji opuścił Francję. Osiadł w 1790 w Londynie i tam działał do końca życia jako koncertujący wirtuoz i pedagog o dużym autorytecie, o czym świadczy m.in. współpraca z Encyclopédie méthodique (t. 1, Musique, Paryż 1791), dla której napisał hasło „clavecin”, wykazując znawstwo historii, konstrukcji i możliwości brzmieniowych tego instrumentu. Do uczniów Hüllmandela należeli m.in. F. Aubert i G. Onslow.

Twórczość kompozytorska Hüllmandela ogranicza się do muzyki klawesynowej i fortepianowej – solowej oraz z towarzyszeniem skrzypiec. Wprowadzane niekiedy ad libitum skrzypce biorą zazwyczaj udział w krótkich dialogach z fortepianem (klawesynem) lub uzupełniają warstwę rytmiczną i harmoniczną; skrzypce obbligato podejmują materiał tematyczny oraz współdziałają w jego przetwarzaniu (arpeggia, pasaże, figuracje). Największą popularność (wiele wydań) osiągnęły proste, solowe Petits airs… op. 5. Principles of Music… op. 12 miało przeznaczenie pedagogiczne, toteż układ kolejnych 31 utworów podyktowany został stopniem ich trudności. Sonaty Hüllmandela nie mają skrystalizowanej formy: fragmenty monodyczne (z basem Albertiego) występują na przemian z kontrapunktycznymi. Historyczne znaczenie natomiast osiągnął Hüllmandel w zakresie techniki klawiszowej (pasaże, łamane akordy, paralelne przebiegi gamowe), toteż bywa on wymieniany wśród najwybitniejszych klawesynistów epoki.

Literatura: G. de Saint-Foix Les premiers pianistes parisiens. I: N.-J. Hüllmandel, „La Revue Musicale” IV, 1923 (zawiera sonatę op. 3 nr 2); E. Reeser De Klaviersonate met vioolbegeleiding van het Parijsche muziekleven ten tijde van Mozart, Rotterdam 1939 (zawiera sonaty op. 1 nr 2 i op. 6 nr 3); D.E. Pike Hüllmandel, „Music and Letters” XXI, 1940; R. Benton N.-J. Hüllmandel and French Instrumental Music in the Second Half of the 18th Century, Ann Arbor 1961, dysertacja (zawiera sonaty op. 4 nr 3 i op. 8 nr 3, 7 arii op. 5 oraz Divertissement op. 7 nr 6); R. Benton N.-J. Hüllmandel (1756–1823), quelques aspects de sa vie et de ses oeuvres, „Revue de Musicologie” XLVII, 1961; R. Benton Hüllmandel’s Article on the Clavecin in the „Encyclopédie méthodique”, „The Galpin Society Journal” XV, 1962.