Logotypy UE

Hertz, Michał

Biogram

Hertz Michał, *28 IX 1844 Warszawa, †8 I 1918 Warszawa, polski kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog. Początkowo przygotowywał się do zawodu kupca, odbył praktykę bankową we Wrocławiu, a następnie pracował w Banku Polskim w Warszawie; szybko jednak porzucił tę pracę. Studia muzyczne podjął w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie kształcił się w zakresie gry fortepianowej u F. Dulckena, pobierał również lekcje kompozycji u A. Münchheimera. Następnie kontynuował naukę gry fortepianowej we Wrocławiu u K. Mächtiga, a od 1865 w Lipsku u I. Moschelesa, C. Reineckego, E.F. Wenzla i L. Plaidy’ego. Był również w Monachium uczniem H. Richtera (dyrygentura) i H. v. Bülowa (dyrygentura i gra fortepianowa). Po powrocie w 1869 do Warszawy, a także wcześniej podczas przerw w studiach (1868), Hertz występował tam jako pianista, nie był jednak wysoko oceniany przez krytykę. W latach 1870–72 był dyrygentem Teatru Polskiego w Poznaniu, równocześnie prowadził chór w szkole rolniczej w Zabikowie pod Poznaniem. We IX 1872 został nauczycielem gry fortepianowej w konserwatorium Sterna w Berlinie, uzupełniając jednocześnie studia muzyczne pod kierunkiem F. Kiela i Th. Kullaka. W 1878 Hertz osiadł w Warszawie i uczył gry fortepianowej w Instytucie Muzycznym oraz w Instytucie Aleksandryjsko-Maryjskim Wychowania Panien, a od 1883 także w szkole muzycznej WTM. Od 1880 przez ponad 20 lat piastował funkcję wicedyrektora WTM. Występował też często jako dyrygent i pianista na koncertach symfonicznych i kameralnych organizowanych przez to towarzystwo. W latach 1895–98 oraz 1899–1900 był dyrygentem sekcji orkiestrowej WTM, a od 1890 również akompaniatorem i korepetytorem solistów Opery Warszawskiej. Otrzymał kilka nagród na konkursach na utwór chóralny a cappella organizowanych przez Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”
(1888 – I nagroda za utwór Straż nad Wartą, w drugim konkursie w tym samym roku dwie I nagrody za utwory Wędrowny lirnik, Rolnik podolski). Hertz pisywał też recenzje muzyczne w czasopismach warszawskich „Kłosy” i „Kurier Poranny”.

Utwory Hertza, zwłaszcza pieśni, utwory symfoniczne i niektóre sceniczne (np. Szklana góra), wykonywane były dość często za życia kompozytora. Szczególną popularność zdobyła melodeklamacja Dzwony, oparta na motywach Marsza żałobnego z Sonaty op. 35 Chopina, natomiast opery Hertza nie zdobyły uznania w oczach współczesnych. Pieśni Hertza są stosunkowo proste, przeznaczone do wykonywania solowego w domu lub przez chóry amatorskie. Dominuje w nich budowa zwrotkowa, harmonika oparta na podstawowych funkcjach. Dość liczne dźwięki chromatyczne pojawiają się na ogół jako dźwięki przejściowe. W pieśniach solowych akompaniament pełni funkcję podpory harmonicznej i melodycznej głosu wokalnego. Niektóre pieśni wykazują wpływy stylu operowego, przejawiające się w stosowaniu recytatywu (Paweł i Gaweł). Często w pieśniach pojawiają się rytmy tańców polskich (np. Pieśni nasze – polonez), a tematyka oscyluje wokół spraw polskich (tematyka historyczna, aluzje do zaborów, np. Rolnik podolski).

Hertz, podobnie jak inni kompozytorzy polscy tego okresu, operował środkami charakterystycznymi dla muzyki 1. połowy XIX w., jakkolwiek Kleczyński dopatrywał się w nich – zapewne z uwagi na stosunkowo obfite stosowanie chromatyki  wyraźnych wpływów Wagnera. Utwory sceniczne Hertza wykazują, zgodnie z tradycją, podziały na akty, sceny i numery. Skład orkiestry jest typowo klasyczny, ze zdecydowaną przewagą kwintetu smyczkowego. Wśród utworów fortepianowych, obok prostych, wyraźnie przeznaczonych dla uczniów lub amatorów (sonatiny, Une marche villageoise), znajdują się utwory koncertowe (Gawot C-dur, Walc koncertowy As-dur, Romanzetta). Hertz dokonywał również transkrypcji fortepianowej utworów innych kompozytorów oraz opracowań na chór. Dzięki swej wszechstronnej działalności był jedną z ważniejszych postaci życia muzycznego Warszawy w końcu XIX w.

Kompozycje

znaczna część utworów Hertza pozostała nieopublikowana, większość zachowanych autografów znajduje się w bibliotece WTM w Warszawie

Instrumentalne:

Marsz uroczysty C-dur na orkiestrę, ok. 1879

Gawot C-dur op. 40 na fortepian, wyd. Warszawa 1887

Polacca D-dur na fortepian, wyd. Warszawa 1887

Barkarola na fortepian, wyd. Warszawa 1887

Scherzo c-moll na fortepian, wyd. Warszawa 1887

 I walc koncertowy na fortepian, wyd. Warszawa 1889

II walc koncertowy As-dur na fortepian, wyd. Warszawa 1889

Marsz A-dur na orkiestrę, przed 1900

Wielki polonez jubileuszowy A-dur na orkiestrę, przed 1900

Une marche villageoise na fortepian, wyd. Warszawa po 1910

I sonatina C-dur na fortepian, wyd. Warszawa po 1910

II sonatina D-dur na fortepian, wyd. Warszawa po 1910

Romanzetta na fortepian, wyd. Warszawa po 1910

Thème con variazioni et Finale na kwartet smyczkowy

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

104 pieśni op. 2–18 i 33–37 na głos solo z towarzyszeniem fortepianu, m.in. Zdrowaś Mario, sł. B. Gwozdecki, wyd. Lipsk po 1860

Ave Maria op. 13, ok. 1861; 2. wersja 1895, wyd. Poznań b.r.

Był sobie król stary, Głos z przeszłości, z zapomnienia, 2 pieśni op. 17, sł. H. Heine, tłum. pol. W. Ordon i W. Hłasko, wyd. Poznań 1871

Przyjechał Jasio wyszukać żony, sł. W. Syrokomla, 1881

9 pieśni na chór a cappella, m.in. Straż nad Wartą, sł. W. Bełza, ok. 1888, wyd. w wersji na głos solo z towarzyszeniem fortepianu, Kraków 1905; Wędrowny lirnik, sł. M. Radziszewski, ok. 1888, wyd. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1888; Rolnik podolski, sł. M. Romanowski, ok. 1888, wyd. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1888; Wiatr, ok. 1888

Pieśni nasze na chór męski (głos solo z towarzyszeniem fortepianu), sł. Alkar (Aleksander Kraushar), ok. 1890

Cześć Wandzie, hymn na 3 głosy z towarzyszeniem orkiestry

Gołąbka op. 33

Chłopca mego mi zabrałaś, sł. El…y (A. Asnyk)

Paweł i Gaweł, sł. A. Fredro

Nieżonaty

Szumi w gaju brzezina, Siwy koniu op. 36

Ballada o rycerzu Silentusie, sł. Deotyma (J. Łuszczewska)

Dzwony, melodeklamacja, sł. K. Ujejski

pieśni Hertza wydawane były w śpiewnikach Związku Kół Śpiewackich w Poznaniu, w dodatkach do „Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego”, w wydawnictwie Bote & Bock w Berlinie, Hofmeister w Lipsku, u Zupańskiego w Poznaniu, a przede wszystkim u Gebethnera i Wolffa w Warszawie

Sceniczne:

opery:

Gwarkowie, 4 akty, libretto niem. T. Koerner wg powieści Die Bergknappen, tłum. pol. F. Szober, wyst. Warszawa 1880

Bogna, córka wygnańca, 4 akty (niewyk.), wyciąg fortepianowy wyd. Lipsk 1900 (z tekstem pol. i niem.)

Egmont, nieukończona, zaginęła

balety:

Syrena, wyd. Adagio w transkrypcji fortepianowej, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1893

Kwiat paproci, 1892

muzyka do sztuk teatralnych:

Lekcja śpiewu F. Szobera, wyst. Warszawa 1868

Sulamita B. Aspisa, ok. 1874

Szklana góra Z. Sarneckiego, wyst. Kraków 1895

Jak wam się podoba? W. Szekspira, wyst. Warszawa 1895

Turniej S. Kozłowskiego, wyst. Warszawa 1897

Taboryci S. Kozłowskiego, ok. 1899

Konrad Wallenrod A. Mickiewicza, wyst. Warszawa 1906

Car Samozwaniec A. Nowaczyńskiego, po 1908

Koniec Mesjasza J. Żuławskiego

Sabinki P. Heysego

Firduzi J. Łętowskiego