Logotypy UE

Hertel, Johann Wilhelm

Biogram i literatura

Hertel Johann Wilhelm, *9 X 1727 Eisenach, †14 VI 1789 Schwerin, skrzypek, klawesynista i kompozytor, syn Johanna Christiana. Rozpoczął edukację muzyczną u J.H. Heila (ucznia J.S. Bacha) i w wieku zaledwie 12 lat koncertował, akompaniując swemu ojcu na klawesynie. W latach 1742–43 uczył się gry na skrzypcach u C. Hoeckha, kapelmistrza w Zerbst. Od 1744 był skrzypkiem i klawesynistą kapeli dworskiej w Mecklenburg-Strelitz, w której grał jego ojciec. Nawiązał kontakty z wybitnymi muzykami berlińskimi: C.Ph.E. Bachem oraz F. Bendą i jego braćmi; dał się poznać jako utalentowany skrzypek i klawesynista. 1753 został nadwornym kompozytorem w Schwerinie, w latach 1758–60 pracował także w Stralsundzie jako organista, później jako zarządzający sprawami muzyki kościelnej. Na dworze w Schwerinie był od 1765 prywatnym sekretarzem księżniczki Ulryki, w 1770 otrzymał tytuł radcy dworu.

Bogata jest twórczość wokalna J.W. Hertela, pisana na zamówienie, uświetniająca ważniejsze wydarzenia na dworze (okolicznościowe kantaty, także dzieła religijne). Pieśni, które komponował w większości do wierszy J.F. Löwena (sekretarza dworu w Schwerinie), na ogół wykazują wpływy Telemanna, J.V. Görnera i A.C. Kunzena (jakby na wzór ludowy przejrzysta budowa, prosta harmonika), a także C.Ph.E. Bacha (pogłębienie wyrazu emocjonalnego, bardziej rozwinięta harmonika). J.W. Hertel pisał liczne sinfonie i – jako znakomity instrumentalista – błyskotliwe koncerty, głównie na instrument klawiszowy i skrzypce, także na wiolonczelę, flet, obój, fagot, trąbkę i harfę, które dorównują koncertom C.Ph.E. Bacha i należą do najlepszych utworów tego gatunku powstałych na terenie północnych Niemiec. J.W. Hertel był oceniany bardzo wysoko przez współczesnych mu fachowców (E.L. Gerber, J.N. Forkel). Wyróżniał go wyjątkowy smak artystyczny, a stylistycznie wpisywał się w ówczesny przedklasyczny niemiecki empfindsamer Stil. Komponował głównie dla potrzeb dworu w Schwerinie, dlatego większość jego utworów była znana jedynie w kręgach dworskich i nie została opublikowana za życia twórcy. Edycji współczesnych dokonują rozmaite wydawnictwa, głównie niemieckie. J.W. Hertel jest także autorem kilku prac teoretycznych i autobiografii.

Literatura: O. Kade Die Musikalien-Sammlung des Grossherzoglich Mecklenburger Fürstenhauses aus den letzten 2 Jahrhunderts, 2 t., Wismar 1893, przedr. Hildesheim 1974; C. Meyer Geschichte der Mecklenburg-Schweriner Hofkapelle, Schwerin 1913; H. Rentzow Die mecklenburgischen Liederkomponisten des 18. Jahrhunderts, Hannover 1938; R. Hertel The Keyboard Concertos of Johann Wilhelm Hertel, niepubl. dysertacja The Catholic University of America, 1964; R. Hertel Johann Wilhelm Hertel (1727–1789): A 250th Birthday Tribute, „College Music Symposium” 18, 1978 nr 1; R. Diekow Hertel (Familie), w: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, t. 8, wyd. L. Finscher, 2. wyd. Kassel 2002.

Kompozycje i prace

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

kilkadziesiąt sinfonii

ok. 40 koncertów, głównie na instrument klawiszowy i na skrzypce, także na wiolonczelę, flet, obój, fagot, trąbkę i harfę (w tym podwójne i potrójne oraz z wymiennością obsady)

kameralne:

Sei Sonaten per Cembalo op. 1, wyd. Norymberga 1756

sonaty: 22 na instrument klawiszowy, 11 na flet i b.c., także na skrzypce i b.c., na obój i organy

Partita na obój, skrzypce i organy

6 marszów na instrumenty dęte blaszane

Wokalno-instrumentalne:

świeckie:

Johann Friedrich Löwens Oden und Lieder in Musik gesetzt (24 utwory), wyd. Lipsk 1757

2 księgi pieśni, 17 arii na głos i orkiestrę, 6 arii na sopran i orkiestrę

Divertimento na 4 głosy solowe i orkiestrę

religijne:

5 pieśni w Sammlung geistlicher Lieder, t. 1, wyd. B. Münter, Lipsk 1773

2 motety na chór i b.c. – Freuet euch i Ich halte dich

34 chorały na 4 głosy solowe i orkiestrę

10 kantat na 4 głosy solowe i orkiestrę

3 psalmy na chór i orkiestrę

Kyrie i Gloria na 4 głosy solowe i orkiestrę

Msza na 8 głosów solowych, chór i orkiestrę

Inne:

muzyka do sztuk teatralnych

 

Prace:

Autobiographie, wyd. E. Schenk, Graz 1957

Gründliche Anweisung wie man den Generalbass recht tractiren soll 1748, autogr. Conservatory Royal de Musique w Brukseli

Abhandlung von der Musik 1749, autogr. Conservatory Royal de Musique w Brukseli

Zusätze zum Walterschen musikalischen Lexikon vorzüglich den historisch-biographisch Teil betrefend 1752–60, autogr. Conservatory Royal de Musique w Brukseli

Sammlung musikalische Schriften, grosstenteils aus den Werken der Italiäner und Franzosen Übersetzung und mit Anmerkungen versehen, 4 t., t. 1 i 2 wyd. Lipsk 1757–58, t. 3 i 4 w rkp.