Hellendaal, Pieter

Hellendaal [hˊe~], Helendale, Hellendael, Hellendahl, Holdandael, Hollandall, Hollendale, Pieter, Pietro, Petrus, Peter, ochrzczony 1 VI 1721 Rotterdam, †19 IV 1799 Cambridge, holenderski skrzypek, organista i kompozytor.

Ok. 1732 mieszkał wraz z rodziną w Utrechcie, a od 1737 w Amsterdamie. Dzięki swemu protektorowi M. Lestevenonowi wyjechał do Padwy, gdzie kształcił się u G. Tartiniego w zakresie gry skrzypcowej i kompozycji; w 1743 powrócił do Amsterdamu i rozpoczął karierę koncertującego skrzypka. W latach 1749–51 studiował na uniwersytecie w Lejdzie, kontynuując zarazem działalność koncertową w Hadze i Lejdzie. Następnie przeniósł się do Anglii: w latach 1752–60 działał w Londynie, gdzie szybko zyskał sławę jednego z najlepszych skrzypków; tu zetknął się z muzyką Händla (w 1754 brał udział w wykonaniu Acis and Galatea, w 1763 w wykonaniu Mesjasza). Po nieudanych zabiegach w 1759 o stanowisko dyrygenta orkiestry Music Room w Oksfordzie, w 1760 objął po Ch. Burneyu funkcję organisty kościoła St. Margaret w King’s Lynn (Norfolk). W 1762 osiedlił się w Cambridge, gdzie początkowo był organistą w Pembroke Hall Chapel, a od 1777 w Peterhouse Chapel. Nadal koncertował w różnych miastach Anglii, wykonując często własne utwory. Hellendaal uczył także gry na skrzypcach i teorii muzyki. Jego syn, Peter Hellendaal, był również skrzypkiem działającym w Anglii.

Hellendaal był jednym z najwybitniejszych kompozytorów holenderskich późnego baroku. W twórczości Hellendaala wyraźne są wpływy włoskie, ale zaznacza się także koloryt rodzimy, który nadaje jego dziełom indywidualny charakter. Do najcenniejszych utworów Hellendaala należą concerti grossi – Six grand concerto’s op. 3; są to dzieła nieschematyczne, łączące różne style i formy muzyczne, przeważa w nich jednak tradycyjna technika polifoniczna. W utworach skrzypcowych, stanowiących repertuar koncertowy Hellendaala, partia skrzypiec potraktowana jest wirtuozowsko. Sonaty mają formę 3-częściową z powolnymi ustępami skrajnymi (jak u Tartiniego) i zaopatrzone są w popisowe kadencje, wypisywane oddzielnie.

Literatura: Ch. Van den Borren P. Hellendaal, „De Muziek” VIII, 1928; Ch. Van den Borren „Les Concerti” op. 3 de P. Hellendaal, „Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muzieksechiedenis” XIII, 1932; G.A.C. de Graaf P. Hellendaal-Musiquant (1721–1799), „Mens en Melodie” VIII, 1950; J.A. Parkinson P. Hellendaal, „The Monthly Musical Record” LXXXII, 1952.