Hawkins [hˊo:kynz] Coleman, zwany Bean, Hawk, *21 XI 1904 Saint Joseph (Missouri), †19 V 1969 Nowy Jork, amerykański saksofonista (tenor) jazzowy. Od 5. roku życia pobierał lekcje gry na fortepianie i wiolonczeli; mając 9 lat, zaczął grać na saksofonie tenorowym. W 1921, po trzyletniej nauce w Washburn College w Topeka, podjął współpracę z zespołem wokalistki M. Smith; z grupą tą w następnym roku dokonał swego pierwszego nagrania. Od 1924 grał w orkiestrze F. Hendersona, zdobywając dużą popularność jako jeden z czołowych solistów tego zespołu. W 1934, będąc u szczytu sławy, opuścił zespół i udał się do Anglii. W Europie pozostał aż do 1939, występując (m.in. we Francji, w Szwajcarii i Holandii) i nagrywając zarówno z muzykami amerykańskimi (np. B. Carterem), jak i europejskimi (J. Hyltonem, D. Reinhardtem, S. Grappellym, A. Ekyanem, zespołem The Ramblers). W VII 1939 powrócił do Nowego Jorku, gdzie pracował z własnym 9-osobowym zespołem; powstało wówczas najsłynniejsze nagranie Hawkinsa – Body and Soul. W latach 40., po rozwiązaniu grupy, kierował różnymi combami, współpracując m.in. z T. Monkiem, F. Navarro, M. Jacksonem, M. Roachem. W 1946 znalazł się w składzie prowadzonego przez N. Granza zespołu o nazwie Jazz at the Philharmonic (JATP), z którym występował w wielu krajach świata. Od tego momentu nie był związany na stałe z żadną grupą, nagrywając płyty zarówno z muzykami starszej generacji, jak i nowatorami lat 40. i 50.
Hawkins zaliczany jest dziś do grona najwybitniejszych muzyków w historii jazzu. Odkrywając i wykorzystując stopniowo nowe, nieznane dotąd możliwości saksofonu tenorowego, uczynił zeń instrument stricte jazzowy (na początku lat 20. saksofony, poza sopranem S. Becheta, nie odgrywały w jazzie większej roli). Jego grę cechują mocny, bogaty ton z ekspresyjnym wibrato, żywiołowość a zarazem liryzm oraz biegłość techniczna, wyjątkowy zmysł harmonii i talent improwizacyjny.
Indywidualny styl Hawkinsa ukształtował się w orkiestrze Hendersona. W pierwszych latach współpracy z tym zespołem pozostawał on jeszcze pod wpływem jazzu nowoorleańskiego. Punktem zwrotnym stało się nagranie Stampede (1926), w którym na szczególną uwagę zasługuje rozbudowane solo Hawkinsa, odznaczające się swobodniejszą rytmiką i bardziej agresywnym tonem. Pojawia się też predylekcja do gry arpeggio, która z czasem miała stać się jedną z charakterystycznych cech jego stylu. W nagraniach z 2. poł. lat 20. (Clarinet Marmalade – 1926, Whiteman Stomp – 1927, King Porter Stomp – 1928) zwraca uwagę bardziej zaawansowana harmonia, frazy zyskują na spójności, zaś staccatową manierę zastępuje teraz legato. Za szczytowy moment tej fazy ewolucji stylu Hawkinsa można uznać Hello Lola i One Hour (1929), nagrane z grupą studyjną pod kierunkiem R. McKenziego; ostatni z tych utworów zapoczątkował serię mistrzowskich interpretacji balladowych saksofonisty.
Jednak największy dowód swego talentu dał Hawkins w Body and Soul; na początku parafrazuje temat, a następnie na jego bazie harmonicznej tworzy szereg wariacji, wykorzystując niemal wszystkie możliwości melodyczne i potencjał tkwiący w poszczególnych akordach. Sam temat – poza drobnymi nawiązaniami motywicznymi – ani razu nie jest eksponowany w oryginalnej postaci. Hawkins opracował wiele wariantów tej kompozycji, zachowując jednak wzór improwizacyjny wersji pierwotnej. W 1947 nagrał Picasso – utwór będący solową improwizacją opartą na planie harmonicznym Body and Soul (J. E. Berendt dopatrywał się tu nawet pewnych pokrewieństw z Chaconne z Partity d-moll Bacha). Sposób improwizacji zaprezentowany przez Hawkinsa w Body and Soul stał się na długo wzorem dla wielu innych muzyków. Na początku lat 40. rozwinął on agresywny styl gry z mocnym atakiem rytmicznym, którego przykładem są nagrania Dinah czy The Sheik of Araby (1940). Jego dokonania wyrastają z tradycji. Zaczynał od bluesa i jazzu nowoorleańskiego, był jednym z nielicznych afroamerykańskich muzyków, którzy grali z przedstawicielami stylu Chicago, i chociaż słusznie uznawany jest za czołowego wirtuoza ery swingu, potrafił jako jeden z pierwszych artystów starszego pokolenia zasymilować zdobycze jazzu nowoczesnego – płyta Woody’n You (1944), nagrana przez Hawkinsa wspólnie z pionierami nowej szkoły (m.in. M. Roachem i D. Gillespie’m), uważana jest za pierwsze nagranie bebopowe. Jego styl silnie oddziaływał na innych tenorzystów, zwłaszcza B. Webstera, C. Berry’ego, D. Byasa, I. Jacqueta, F. Phillipsa, C. Venturę; rozpoczynająca się od Hawkinsa linia rozwojowa gry na saksofonie tenorowym sięga aż do eksperymentatorów free-jazzu lat 70., m.in. A. Sheppa. W pewnej opozycji do emocjonalnego stylu Hawkinsa rozwinął się mniej ekspresyjny, acz bardziej nowoczesny kierunek z L. Youngiem na czele.
Literatura: A. McCarthy Coleman Hawkins, Londyn 1963; G. Schuller Early Jazz, Nowy Jork 1968; J.E. Berendt Das Jazzbuch. Von Rag bis Rock, Frankfurt n. Menem 1973, wyd. pol. Od raga do rocka – wszystko o jazzie, tłum. S. Haraschin, I. Panek, W. Panek, Kraków 1979; A. McCarthy Big Band Jazz, Londyn 1974.
