Hausegger, Friedrich von

Hausegger [hʹa^uzeg^er] Friedrich von, *26 IV 1837 St. Andrä (Karyntia), †23 II 1899 Graz, austriacki teoretyk, pisarz muzyczny. Ukończył studia prawnicze na uniwersytecie w Grazu i pracował jako adwokat. Wykształcenie muzyczne, które otrzymał m.in. u O. Dessoffa, oraz uwielbienie, jakim darzył dzieła Wagnera, skierowały jego zainteresowania w stronę teorii muzyki, zwłaszcza estetyki. W 1872 habilitował się na uniwersytecie w Grazu pracą Über die neue Entwicklungsphase der Musik, uzyskując tytuł docenta prywatnego w dziedzinie historii i teorii muzyki i zarazem otwierając możliwość rozwoju tej nauki jako samodzielnej dyscypliny na tejże uczelni. Pobudzając zainteresowanie wiedzą muzyczną, Friedrich von Hausegger znacznie wpłynął na środowisko muzyczne i intelektualne Grazu; współpracował tam ze styryjskim towarzystwem muzycznym, należał do towarzystwa Wagnerowskiego, jako krytyk muzyczny pisywał artykuły do lokalnych czasopism.

Friedrich von Hausegger – czołowy przedstawiciel estetyki wyrazu muzycznego – przedstawił swoją koncepcję muzyki jako alternatywną wobec dominującej wówczas teorii Hanslicka. Podniósł na nowo romantyczną tezę, przez Hanslicka zanegowaną, że uczucia są treścią muzyki. W pracy Die Musik als Ausdruck Friedrich von Hausegger, nawiązując do ówczesnych popularnych teorii genetyczno-biologicznych, znajduje korzenie muzyki w pierwotnych dźwiękowych ruchach wyrazowych, zaś źródło tańca – w wyrazowych ruchach ciała. Głos i gest – dwa środki wyrazu człowieka, będące zarazem środkami porozumiewania się – dały początek mowie i śpiewowi (pierwotnie zespolonym) oraz tańcowi. Stało się to dzięki przyrodzonej człowiekowi potrzebie udoskonalania i potęgowania środków wyrazu w celu wzbudzenia u drugiego człowieka zrozumienia wyrazu poprzez współodczuwanie przekazywanych treści i emocji. Jest to wg Friedricha von Hauseggera najgłębszym źródłem potrzeby tworzenia i odbierania sztuki. Tworzenie dzieła muzycznego odbywa się w stanie podświadomości; artysta tworzy impulsywnie, dzięki naturalnemu popędowi uzewnętrzniania wyrazu. Dzieło zaczyna żyć jednak dopiero w chwili wykonania i odbioru estetycznego. Estetyczna rozkosz, jaką daje dzieło, jest miarą i sprawdzianem jego wartości. Partytura jest wskazówką dotyczącą estetycznego wrażenia, dzięki której wykonawca wyrabia w sobie wyobrażenie wyrazu dzieła. Im wyraźniejsze i intensywniejsze będzie owo wyobrażenie, tym bardziej czytelny będzie dla słuchacza wyraz i tym pełniejsze współodczuwanie dzieła. Zrozumienie wyrazu zależy od organicznych i fizjologicznych uwarunkowań. Historia sztuki, a zwłaszcza muzyki jest w teorii Friedricha von Hauseggera ściśle związana z historią wyrazu osobowości człowieka.

Literatura: E.-J. Danz Die objektlose Kunst: Untersuchungen zur Musikästhetik Friedrich von Hauseggers, Ratyzbona 1981; R. Flotzinger Friedrich v. Hauseggers Begriff von Musikwissenschaft, „Musicologica Austriaca” VI, 1986 nr 6; J. Crummenerl Wesen, Ursprung und Zweck der Musik: Untersuchung zur Ästhetik von Friedrich von Hausegger, dysertacja, Kolonia 2000; J.Crummenerl, K. Marsoner Hausegger, Familie, w: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, wyd. L. Finscher, t. 8, 2. wyd. Kassel 2002; R. Flotzinger Hausegger zwischen Hanslick und Adler, w: Musikwissenschaft als Kulturwissenschaft, damals und heute, red. Th. Antonicek, G. Gruber, Tutzing 2005.