Hammerschmidt, Andreas

Hammerschmidt [hˊam^erszmyt], Hammerschmid, Hammerschmied, Hammerschmiedt, Andreas, *1611 lub 1612 Brüx (obecnie Most, Czecho-Słowacja), †29 X 1675 Zittau, niemiecki kompozytor i organista czeskiego pochodzenia.

W 1626 cała rodzina Hammerschmidta wyemigrowała z powodu wojny trzydziestoletniej do Freiberga. Nie ma wiadomości o edukacji Hammerschmidta. Od VII 1633 do X 1634 był on organistą w służbie ks. Rudolfa von Bünau na zamku Wesenstein (Saksonia), a następnie organistą w kościele św. Piotra we Freibergu; tam też w 1636 ukazała się jego pierwsza publikacja zawierająca tańce „auff Violen”. Po śmierci Ch. Schreibera Hammerschmidt został mianowany 26 IV 1639 organistą kościoła św. Jana w Zittau (Żytawa); funkcję tę pełnił do końca życia. Od 1639 rozwinął ożywioną działalność kompozytorską, wydawniczą, organizatorską i pedagogiczną, która przyniosła mu sławę muzyka równego talentem H. Schützowi i J. Ristowi. Do obowiązków Hammerschmidta jako organisty głównego kościoła w Zittau należało: komponowanie i wykonywanie utworów wokalnych z organami (w świątyni znajdowały się wówczas 3 instrumenty, co stwarzało doskonałe warunki do realizacji stylu koncertującego), prowadzenie chóru (złożonego z uczniów tamtejszego gimnazjum) oraz zespołu instrumentalnego, w skład którego wchodzili muzycy miejscy. Ponadto uczył gry na instrumentach klawiszowych; często był proszony o dokonanie ekspertyzy organów. Do najbliższych przyjaciół Hammerschmidta należał Christian Keimann, poeta, rektor miejscowego gimnazjum Johanneum, który dostarczał kompozytorowi tekstów. Na dziedzińcu kościoła św. Krzyża znajduje się nagrobek z napisem sławiącym Hammerschmidta jako „Orfeusza z Zittau”.

W dorobku kompozytorskim Hammerschmidta przeważa muzyka wokalno-instrumentalna, z wyjątkiem trzech zbiorów – religijna, w której wykorzystane zostały różne formy i techniki muzyczne: od motetu (Musikalischer Andachten…, cz. 2, Missae „pro coro” z 1663) i madrygału religijnego (Musikalischer Andachten…, cz. 2 i 5) do koncertu i arii; od homorytmii chóralnej (Fest- und Zeit-Andachten…) do techniki koncertującej. Hammerschmidt nawiązywał bezpośrednio do dzieł H. Schütza (Kleine geistliche Konzerte, Geistliche Chor-Musik) i włoskiego koncertu małogłosowego (maniera ornamentowania w zbiorze motetów z 1649). W koncertach kościelnych Hammerschmidt nie wyszedł poza wzory formalne Schütza, ale jego twórczość dialogowa i aryjna stanowi ważny etap w rozwoju kantaty niemieckiej. Zbiór Musikalische Gespräche (59 dialogów na niedziele i święta całego roku kościelnego) zawiera utwory wieloodcinkowe, złożone z szeregu zamkniętych fragmentów, antycypujące wieloodcinkową formę barokową kantaty i oratorium; tego rodzaju budowa dialogów Hammerschmidta wiąże się ze specyficzną dyspozycją tekstów (będących zwykle parafrazami fragmentów Biblii) rozpisanych na partie poszczególnych osób; zdarza się typ refleksyjno-dydaktyczną rozmowy (Dialogi…). Kompozytor wykorzystuje również odcinki tekstu chorałowego (np. Surrexit Christus hodie w dialogu Wer wälzet uns den Stein z Musikalischer Andachten…, cz. 4.). Zazwyczaj w dialogach kompozytor wprowadza także zespół instrumentalny. Jako twórca pieśni (3 zbiory Weltliche Oden…) Hammerschmidt należy do kręgu hamburskiej szkoły pieśniowej, o czym świadczy prosta, pozbawiona koloratur melodyka o lirycznym wyrazie, ludowy rodowód niektórych zwrotów melorytmicznych, budowa refrenowa, częste stosowanie większych interwałów, znaczne zróżnicowanie wartości rytmicznych oraz wykorzystywanie tekstów nawiązujących do wzorów ludowych (niekiedy z zastosowaniem dialektu). Podobne środki techniki kompozytorskiej oraz niekonwencjonalna harmonika występują także w ariach (szczególnie w Musikalische Andachten…, cz. 2). Nie zachowały się żadne kompozycje organowe Hammerschmidta, toteż 3 zbiory tańców na zespół smyczkowy stanowią jedyny przykład jego muzyki instrumentalnej.

Literatura: G. Schünemann Beiträge zur Biographie Hammerschmidt, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” XII, 1910/11; E. Richter Die Dialoge Andreas Hammerschmidt, „Die Singgemeinde” I, 1924/25; H. Kümmerling Über einige unbekannte Stimmbücher der „Paduanen, Galliarden etc” von Andreas Hammerschmidt, „Die Musikforschung” XIV, 1961; H.E. Smither A History of the Oratorio, t. 2, Chapel Hill 1977; E. Schumann Hammerschmidt bei den mastersingern, „Die Musikforschung” nr 59-2, 2006; N. Detering Andreas Hammerschmidt’s Weltliche Oden (1642) and their poet Ernst Christoph Homburg, „Die Musikforschung” nr 66-4, 2013.