Gherardello da Firenze [gƐ~ fir´encƐ], Ghirardellus de Florentia, Niccolò de Francesco, *między 1320 a 1325, †między 1362 a 1364 Florencja, włoski kompozytor. Pochodził z rodziny muzyków i działał wyłącznie we Florencji. Pojawiający się w rękopisach przy jego imieniu skrót Ser. wskazuje, że był on duchownym lub też prawnikiem. Po raz pierwszy wymieniony jest w 1343 jako „cherico” przy katedrze florenckiej, gdzie następnie w latach 1345–51 był proboszczem i kapelanem. Ok. 1351 wstąpił do klasztoru Vallombrosa (K. von Fischer przypuszcza, że w związku z tym zmienił imię na Ser Gherardello). W latach 1360–62 kilkakrotnie wizytował klasztor S. Trinità, który podlegał kantorowi w Vallombrosa. Po 1362 brak o nim wszelkich wiadomości, nie licząc wzmianki o jego śmierci w sonecie Simone Peruzziego napisanym dla Franco Sacchettiego. Z jego utworów zachowały się 2 kompozycje liturgiczne (2-głosowe Gloria i Agnus) oraz 16 utworów świeckich, w tym 3-głosowa caccia Tosto che l’alba, dziesięć 2-głosowych madrygałów i pięć 1-głosowych ballat. Kompozycje te, zwłaszcza części mszalne utrzymane w stylu madrygałowym, z powodu stosowanych środków technicznych i harmonicznych (paralelizmy sekstowe, dźwięki prowadzące, chromatyzmy, alteracje) oraz traktowania melodyki (we fragmentach sylabicznych i melizmatycznych) i rytmiki, pozwalają zaliczyć ich twórcę do najstarszej generacji kompozytorów włoskiej ars nova. Stylistycznie są one bardzo zbliżone do utworów Giovanniego da Cascia. W madrygałach stosował Gherardello częste zmiany menzury i liczne kadencje, co wpływało na formę tych kompozycji. W niektórych madrygałach posługiwał się też techniką kanoniczną (np. Intrand’ad abitar lub La bella e la veççosa) na wzór caccii. Niektóre z nich powstały po 1350. Starszymi utworami są prawdopodobnie monofoniczne ballaty z szeroko rozbudowanymi melizmatami; utwory te wykazują silne powiązania ze sztuką trubadurów i pochodzą z czasów poprzedzających pojawienie się ballat wielogłosowych. Głównym źródłem twórczości Gherardella jest Codex Squarcialupi. Według niektórych źródeł brat Gherardella, Jacobus, napisał 2 madrygały i 2 ballaty, a jego syn, Giovannes, 2 ballaty. Utwory te nie zachowały się.
Edycje: The Music of Fourteenth-century Italy, wyd. N. Pirrotta, «Corpus Mensurabilis Musicae» VIII/1, Amsterdam 1964 (zawiera wszystkie utwory Gherardella).
Literatura: N. Pirrotta Lirica monodica trecentesca, „La Rassegna Musicale Italiana” IX, 1936; A. von Königslöw Die italienischen Madrigalisten des Trecento, Würzburg 1940; E. Li Gotti La poesia musicale italiana del secolo XIV, Palermo 1944; K. von Fischer Studien zur italienischen Musik des Trecento und frühen Quattrocento, Berno 1956; J. M. Chomiński Historia harmonii i kontrapunktu, t. 1, Kraków 1958; B. J. Layton Italian Music for the Ordinary of the Mass 1300–1450, Harvard 1960 (dysertacja); G. Corsi Poesie musicali del trecento, Bolonia 1970; F. A. D’Accone Music and Musicians at the Florentine Monastery of S. Trinità, 1360–1363, „Quadrivium” XII, 1971.
