Gerhardt, Paul

Gerhardt Paul, *12 III 1607 Gräfenhainichen (k. Wittenbergi), †27 V 1676 Lübben (Lubin, Łużyce Dolne), niemiecki poeta, duchowny luterański. W latach 1628–34 studiował teologię w Wittenberdze. Od 1651 proboszcz w Mittenwalde, w latach 1657–66 diakon Nikolaikirche w Berlinie, od 1669 archidiakon w Lubinie. Na okres pobytu w Berlinie przypada rozkwit twórczości Gerhardta, uznanego za najwybitniejszego poetę pieśni protestanckiej XVII w. Spośród 133 jego pieśni 32 zostały włączone do chorału protestanckiego, m.in. Ich steh’ an deiner Krippen hier, Lobet den Herren alle, die ihn ehren, Fröhlich soll mein Herze springen, O Haupt voll Blut und Wunden, Befiehl du deine Wege. Poezja Gerhardta – łącząca ortodoksyjną pewność wiary z wewnętrznym ciepłem pietystycznej pobożności, nasycona głęboką uczuciowością a jednocześnie w sposób bardzo plastyczny przedstawiająca obrazy przyrody oraz charakteryzująca się płynnością i melodyjnością języka – inspirowała wielu kompozytorów. Początkowo muzykę tworzyli kantorzy Nikolaikirche: J. Crüger wydał zbiór Praxis pietatis melica (1647), zawierający m.in. 15 utworów z tekstami Gerhardta (wyd. 10 z 1661 zawierało ich już 88), natomiast J. G. Ebeling – zbiór 120 pieśni P. Gerhardt geistliche Andachten (Berlin 1667). Nowych opracowań muzycznych podjęli się m.in. N. Hasse (53 pieśni reprezentujące styl arii solowych w Himmlische Liebesflamme, Rostock 1659), J. Ch. Graupner, J. F. Doles oraz F. Mergner (zbiór P. Gerhardts geistliche Lieder, Erlangen 1876).

W twórczości D. Buxtehudego (kantata Wie soll ich dich empfangen), G. Ph. Telemanna, a zwłaszcza J. S. Bacha pieśni Gerhardta stały się przedmiotem wielu opracowań (kantata Ich hab’ in Gottes Herz und Sinn BWV 92, chorał Gib dich zufrieden und sei stille BWV 315, pieśń Ich steh’ an deiner Krippe hier BWV 469, 3 utwory w Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach BWV 510–12). Dwie spośród najsłynniejszych pieśni Gerhardta, O Haupt voll Blut und Wunden oraz Befiel du deine Wege, wykorzystane zostały przez Bacha w Pasji według św. Mateusza. F. Mendelssohn-Bartholdy wprowadził pieśń Gerhardta do niedokończonego oratorium Chrystus, H. von Herzogenberg – do kantaty Totenfeier op. 80, M. Bruch opracował pieśń Geh aus mein Herz, którą umieścił w zbiorze 9 Lieder op. 60 a M. Reger skomponował do tekstów Gerhardta 4 chorały z op. 79. Najpoważniejszym dziełem ostatniego okresu jest Liederbuch nach Gedichten von P. Gerhardt opracowany 1945–46 przez E. Peppinga.

Literatura: E. Kochs P. Gerhardt Lieder und Gedichte, Hamburg 1907, P. Wernle P. Gerhardt, Tybinga 1907; H. Petrich P. Gerhardt seine Lieder und seine Zeit, Gütersloh 1907, 3. wyd. 1914; P. Kaiser P. Gerhardt. Ein Bild seines Lebens, Lipsk 1908; E. Aellen Quellen und Stil der Lieder P. Gerhardts, Berno 1912; E. Hewitt Gerhardt as a Hymn Writer and his Influence on English Hymnology, New Haven (Connecticut) 1918; E. Kochs P. Gerhardt, der Dichter und seine Dichtung, Lipsk 1935; K. Hesselbacher P. Gerhardt, der Sänger fröhlichen Glaubens, Lipsk 1936; G. Hiltsch P. Gerhardt. Gesungenes Evangelium, Strasburg 1951; F. Seebass P. Gerhardt. Der Sänger der evangelischen Christenheit, Giessen 1951; W. Blankenburg Die Lieder P. Gerhardts in der Musikgeschichte, w: P. Gerhardt. Werk und Wirkung, Zurych 1976.