Gennrich, Friedrich

Gennrich [~ryś] Friedrich, *27 III 1883 Colmar (Hesja), †22 IX 1967 Langen (k. Frankfurtu n. Menem), niemiecki muzykolog i filolog. W latach 1903–04 studiował na uniwersytecie w Strasburgu (filozofia, filologia romańska, germańska i angielska), następnie w latach 1905–06 na Sorbonie i w Collège de France w Paryżu (m.in. u J. Bédiera); w latach 1907–10 studiował romanistykę (u G. Gröbera) i muzykologię (u F. Ludwiga) na uniwersytecie w Strasburgu, gdzie w 1908 uzyskał stopień doktora. Po studiach był nauczycielem szkół średnich w Strasburgu. W 1919 przeniósł się do Frankfurtu n. Menem, gdzie do 1921 pracował jako profesor gimnazjalny. W latach 1925, 1926 i 1928 odbywał podróże naukowe do Francji i Włoch, gromadząc materiały źródłowe. W 1927 habilitował się na uniwersytecie we Frankfurcie n. Menem w zakresie muzykologii, a w 1929 – w dziedzinie filologii romańskiej; od tego czasu aż do 1964 prowadził wykłady z obu tych dyscyplin na uniwersytecie we Frankfurcie; w 1934 tamże uzyskał tytuł profesora. Od 1938 Gennrich kierował serią monografii «Literarhistorisch-musikwissenschaftliche Abhandlungen» (Würzburg), a po wojnie podjął dwa wydania seryjne «Musikwissenschaftliche Studien-Bibliothek» (1946–65) i «Summa musicae medii aevi» (1957–67), które obejmują w sumie 42 tomy wyłącznie przez niego samego opracowywane.

Już podczas studiów na uniwersytecie w Strasburgu Gennrich zainteresował się monodyczną pieśnią średniowiecznej Francji. Kształcąc się u wybitnych mediewistów – muzykologa F. Ludwiga i filologa G. Gröbera – uznał syntezę tych dwóch dyscyplin za doskonałe podłoże dla interpretacji twórczości trubadurów i truwerów. W swej wczesnej pracy Musikwissenschaft und romanische Philologie Gennrich sformułował swoje fundamentalne założenie metodologiczne, iż do prawidłowego określenia istoty pieśni XI–XIV w. prowadzić może tylko kompleksowa analiza poezji prowansalskiej i starofrancuskiej, w której słowo i muzyka są nierozerwalnie powiązane. Dodatkowym uzasadnieniem przyjęcia francuskiej liryki miłosnej za centralną dziedzinę badań była dla Gennricha historyczna ranga tego zjawiska, bowiem europejska monodia świecka najwcześniej osiągnęła rozkwit w sztuce pieśniowej Francji.

Ze „strasburskiej szkoły muzykologicznej” wyniósł Gennrich ponadto przekonanie, że podstawą badań historyczno-literackich i muzykologicznych są gruntowne studia źródłowe. Stąd na jego publikacje składają się rozprawy interpretacyjne oparte na drobiazgowych analizach źródłowo-krytycznych, prace bibliograficzne poświęcone rękopisom, nawiązujące niekiedy bardzo wyraźnie do założeń Repertorium organorum F. Ludwiga, oraz edycje zabytków muzyki średniowiecza. Systematycznie prowadzona analiza średniowiecznej praktyki zapisu uwzględniająca filologiczną metodę krytyki tekstu (nazywaną przez Gennricha w późnych pracach „musikalische Textkritik”) umożliwiła mu uchwycenie specyfiki uprawiania muzyki w Europie Zachodniej. Stwierdzenie melodycznej wariabilności poszczególnych kompozycji doprowadziło Gennricha do stworzenia „Repertoire Theorie”, według której chansonniers stanowią utrwalenie wcześniejszej tradycji ustnej, odzwierciedlają więc bezpośrednio muzyczny repertuar średniowiecza.

Do najważniejszych problemów podjętych przez Gennricha z zakresu świeckiej muzyki monodycznej we Francji należy zagadnienie formy, zasad kształtowania melodii i rytmicznej interpretacji pieśni. W Grundriss einer Formenlehre des mittelalterlichen Liedes, książce należącej do klasycznej literatury muzykologicznej, zostały omówione struktury poetyckie i muzyczne pieśni średniowiecznych oraz dokonana klasyfikacja form według czterech typów budowy: typu litanijnego, rondowego, sekwencyjnego i hymnicznego, uwidaczniająca ogromne bogactwo odmian formalnych oraz wskazująca na silne oddziaływanie chorałowej muzyki religijnej na muzykę świecką; pogląd Gennricha na temat genetycznego związku twórczości trubadurów i truwerów ze sferą kościoła chrześcijańskiego został już wcześniej wyrażony w artykule Zur Ursprungsfrage des Minnesangs. Rozpatrując techniki komponowania pieśni, Gennrich zwrócił szczególną uwagę na praktykę kontrafaktury; kwestię tę najpełniej ujął w pracy Die Kontrafaktur im Liedschaffen des Mittelalters, ukazując rozpowszechnianie się melodii średniowiecznej w różnych krajach. Problematyka kontrafaktury dochodzi także do głosu w studiach Gennricha poświęconych niemieckiemu minnesangowi i jego stosunkowi do prowansalskiej i starofrancuskiej sztuki poetyckiej, natomiast opinie Gennricha o rytmice świeckich kompozycji monodycznych, ukształtowane głównie na podstawie analizy zapisu musica sine littera (głoszone np. w Über tragungsmaterial zur Rhythmik der Ars antiqua), stanowią rewizję teorii modalnych F. Ludwiga, J. Becka i P. Aubry’ego. Gennrich zakładał wprawdzie nadal w pieśniach monodycznych wyłącznie podział trójdzielny, lecz jednocześnie przyjął możliwość istnienia większej ilości metrum niż w polifonii, operującej zasadniczo tylko sześcioma schematami modalnymi. Stworzył złożony system uporządkowani rytmicznych, wyróżniając trzy poziomy rytmiczne: „Distinktion” („D-Rhythmik”), „Einheiten” („E-Rhythmik”) i „Tongruppen” („G-Rhythmik”); system ten odzwierciedla wewnętrzne metrum wiersza, zmieniające się w toku kompozycji.

Analizując monodyczne kompozycje pieśniowe, poruszał Gennrich niejednokrotnie problematykę świeckiej muzyki polifonicznej, miał bowiem świadomość przenikania się obu tych nurtów twórczości muzycznej, zwłaszcza na gruncie motetu. Stąd badania tego właśnie gatunku podjął w późniejszych latach życia, wydając m.in. Repertorium organorum F. Ludwiga i uzupełniając je własną Bibliographie der ältesten französischen und lateinischen Motetten.

Literatura: B. Kippenberg Der Rhythmus im Minnesang. Eine Kritik der literar- und musikhistorischen Forschung, Monachium 1962; W. Bittinger F. Gennrich in memoriam, „Die Musikforschung” XXI, 1968; J. G. Schubert F. Gennrich zum Gedenken, „Acta Musicologica” XL, 1968.