Gaultier, Ennemond

Gaultier [gotj´ɛ], Gautier Ennemond, zw. Vieux Gaultier, Gaultier Le Vieux, Gaultier de Lion, Sieur de Nèves, *ok. 1575 Villette ? (k. Vienne, Delfinat), †17 XII 1651 Nèves (k. Villette), francuski lutnista i kompozytor.

Mając 7 lat, został paziem księżny Montmorency w Langwedocji i w służbie tej rodziny przebywał do ok. 1610. Prawdopodobnie wówczas przeniósł się na dwór królowej matki, Marii de Médicis. Ok. 1628 występował z wielkim powodzeniem na dworze Karola I w Londynie. W 1631 po wygnaniu Marii de Médicis, powrócił w strony rodzinne, gdzie po kilku latach osiadł w swych dobrach w Nèves. W dniu śmierci poślubił B. Cousin, z którą żył uprzednio przez 16 lat w konkubinacie. W czasie pobytu w Paryżu uczył gry na lutni zarówno wirtuozów jak arystokratycznych amatorów (m.in. samą królową matkę i kardynała Richelieu).

Dziełem E. Gaultiera jest ponadto najprawdopodobniej wiele utworów opatrzonych w źródłach samym tylko nazwiskiem, zwłaszcza te, które przeznaczone są na lutnię w starym stroju. Opublikowane w nowym wydaniu utwory E. Gaultiera – podobnie jak Denisa Gaultiera, które pod względem stylistycznym są od nich nie do odróżnienia – otwierają dojrzały okres w historii rokokowej muzyki lutniowej, okres panowania skrystalizowanego stylu brisé. Charakterystyczny jest tu zanik myślenia polifonicznego; pomiędzy dość konsekwentnie prowadzoną główną linią melodyczną i towarzyszącym jej basem pojawiają się tylko na krótkiej przestrzeni melodie kontrapunktujące, będące raczej figuracją akordu polegającą na występowaniu poszczególnych składników z przesunięciem w czasie. Takie rozkładanie akordów jest tu kolejną charakterystyczną cechą; powoduje ono wyjątkowo silne przenikanie się elementów melodycznego i harmonicznego, a także zacieranie ostrości pulsacji metrorytmicznej. Znaczną rolę odgrywa w omawianych utworach ornamentyka. Jej bardziej indywidualne formy kompozytor wypisuje, zaś stereotypowe (górny i dolny mordent, górna i dolna appoggiatura, wibrato oraz różne rodzaje arpeggia) wskazuje za pomocą specjalnych oznaczeń. E. Gaultier przejawia zamiłowanie do niskiego rejestru brzmienia; na przestrzeni dłuższych odcinków, a nawet całych utworów czasem w ogóle nie używa dwóch najwyżej brzmiących strun. Zdecydowana większość dźwięków wydobywana jest na progach nie wymagających opuszczania pozycji zasadniczej, rzadko używane są progi od 5. do 7., a zupełnie sporadycznie próg 8. i 9. Twórczość przypisana w źródłach jednoznacznie E. Gaultierowi (z jednym wyjątkiem) przeznaczona jest na lutnię w nowym stroju, który w XVII w. wyparł zarówno stary strój jak i różne przejściowe stroje. Przy niektórych utworach E. Gaultiera jak i Denisa Gaultiera oprócz nazwy tańca lub zamiast niej figurują w źródłach tytuły wskazujące, że mamy do czynienia z wczesnymi przykładami portretów muzycznych.

Literatura: L. de la Laurencie Les luthistes, Paryż 1928; A. Tessier Ennemond Gaultier, Sieur de Nève, w: Melanges de Musicologie offerts a Lionel de La Laurencie, «Publications de la Société Française de Musicologie» II, Paryż 1933.