García, José Maurício

García [garθ’ija] José Maurício Nunes, znany jako José Maurício, *20 lub 22 IX 1767 Rio de Janeiro, †18 IV 1830 Rio de Janeiro, brazylijski kompozytor, dyrygent, organista i pedagog.

Był synem oficera armii brazylijskiej. Muzyki uczył się w rodzinnym mieście u Salvadora José, a od 1784 pogłębiał studia muzyczne dzięki stypendium bractwa św. Cecylii. W 1792 García otrzymał święcenia kapłańskie i zajął się m.in. organizowaniem bezpłatnych kursów muzycznych; działalność pedagogiczną prowadził przez blisko 30 lat, jego uczniem był m.in. F. M. da Silva. W 1798 García objął prestiżowe stanowisko mestre de capela katedry w Rio de Janeiro, zyskując wkrótce sławę jako twórca dzieł religijnych oraz dyrygent i organista. Od 1808 pełnił tę samą funkcję w kaplicy królewskiej przybyłego rok wcześniej do Brazylii portugalskiego księcia-regenta Jana VI, zdobywając w niedługim czasie uznanie w kręgach dworskich, zwłaszcza jako znakomity improwizator. Przyjazd do Brazylii w 1811 M. Portugala, który stał się dla Garcíi konkurentem i intrygował przeciw niemu, a także powrót do Portugalii Jana VI i wojna domowa w 1822 zadały poważny cios karierze Garcíi, podupadającego już od 1816 na zdrowiu. Ale jeszcze 19 XII 1819 prowadził pierwsze brazylijskie wykonanie Requiem Mozarta. Zmarł w całkowitym zapomnieniu.

García wypowiadał się niemal wyłącznie w tradycyjnych gatunkach wokalno-instrumentalnej muzyki religijnej, stąd widoczny w jego twórczości proces przenikania do tradycji barokowej elementów dojrzałego klasycyzmu miał szczególny przebieg, zauważalny zwłaszcza w jego 19 zachowanych (spośród co najmniej 32 napisanych) mszach oraz w mszach żałobnych i utworach na Wielki Tydzień. Msze Garcíi odznaczają się wyrazistym rozczłonkowaniem tekstu liturgicznego, a co za tym idzie, silnym skontrastowaniem przebiegu muzycznego (krótkie Credo, rozbudowane, często imitacyjne Kyrie i Gloria, solistyczne fragmenty należące do proprium missae). Spośród nich 7 zawiera pełny 5-częściowy cykl mszalny, a 7 składa się tylko z Kyrie i Gloria. W miarę doskonalenia środków zaznaczyła się w mszach Garcíi (zwłaszcza po 1808) tendencja do stosowania obszerniejszych ustępów fugowanych czy wręcz monumentalnych fug (Christe eleison, Amen), przy jednoczesnym równoważeniu prostoty partii homofonicznej w innych utworach (Crux fidelis) przez silne schromatyzowanie przebiegu harmonicznego. Charakterystyczna jest również dążność do systematycznej rozbudowy i pełnego wykorzystania aparatu orkiestry klasycznej. W dziełach powstałych po 1811 zaznaczyło się związane z zamówieniem środowiska dworskiego i wpływem M. Portugala oddziaływanie opery włoskiej i francuskiej (Rossini, Cherubini), widoczne zwłaszcza w wirtuozowskich partiach solowych. Za życia znany głównie jako improwizator i dyrygent, García dopiero po śmierci został właściwie oceniony jako kompozytor. Jego niekonwencjonalna twórczość, niedająca się w pełni ująć w europejskie kategorie stylistyczne, uważana jest dziś za szczytowe osiągnięcie brazylijskiej muzyki okresu kolonialnego.

Literatura: M. de Araújo Pôrto Alegre Marcos Portugal e José Maurício. Catálogo de suas composições musicais. Cópia fiel do original em mão do Dr. José Maurício Nunes García,até o dia 6 de setembro de 1811, “Revista do Instituto histórico e geográfico brasileiro” XXII, 1859; C. Person de Mattos Catálogo temático das obras do Padre José Maurício Nunes García, Rio de Janeiro 1970; A. d’Escragnolle Taunay Dois artistas máximos. José Maurício e Carlos Gomes, Sao Paulo 1930; A. d’Escragnolle Taunay Uma grande glória brasileira José Maurício Nunes García, Sao Paulo 1930; R. Tavares de Lima Vida e época de José Maurício, Sao Paulo 1941; L. H. Corrêa de Azevedo A música na côrte portuguêsa do Rio de Janeiro (1808–1821), Paryż 1969.