Ferrari, Benedetto

Ferrari Benedetto, zwany też Benedetto dal la Tiorba, *ok. 1604 Reggio in Emilia, †22 X 1681 Modena, włoski kompozytor, teorbista i literat. Kształcił się w Rzymie.

W latach 1619–23 był muzykiem (teorban) w Parmie; w 1637 współautorem i współorganizatorem pierwszego w Wenecji (Teatro San Cassiano) wystawienia dramma per musica (L’Andromeda, muzuka F. Manelli). W kolejnych latach pisał i współorganizował do 1644 dalsze przedstawienia na coraz to nowych scenach tego miasta (Teatro San Cassiano, Teatro S.S. Giovanni e Paolo, Teatro S. Moisè) oraz występował w nich z towarzyszeniem instrumentalnym jako teorbista. W sezonach wiosennych 1639 i 1640 jego La maga fulminata i Il pastor reggio zostały przez tych samych weneckich wykonawców wznowione kolejno również w Bolonii. Ok. 1643 Ferrari starał się o zatrudnienie na dworze Władysława IV w Warszawie, jednak bez powodzenia, dedykował też królowi drukowany tekst swego Il prencipe giardiniero.

W 1645 Ferrari został kapelmistrzem dworu w Modenie, a z końcem 1651 muzykiem i współorganizatorem widowisk na dworze austriackim. W 1653 powrócił na dwór do Modeny, gdzie pracował do śmierci z przerwą w 1atach 1662–73. Późniejsze jego utwory (tekst lub muzyka) wystawiano zarówno w Modenie, jak w Bolonii, Parmie i Ferrarze. Dla Modeny i Wiednia napisał też szereg introdukcji baletowych.

Cała muzyka dramatyczna Ferrariego uchodzi za zaginioną. Teksty dramatyczne pisane dla Wenecji nie prezentują jednolitego stylu. Ferrari czerpie w nich z najróżnorodniejszych tradycji: zarówno wczesnych melodrammi dworskich, jak i wzorów scenariuszy commedia dell’arte, dba w nich o efektowne sceniczne sytuacje. Jego oratorium Il Sansone uważane jest za jedną z wybitniejszych pozycji w tym gatunku. Trzy zbiory opublikowanych solowych utworów Ferrariego, w większości pisanych do własnych poezji, ważne są dla rozwoju formy kantaty. Zanika tu silne zróżnicowanie między solowym madrygałem a arią, tak wyraźne w twórczości florentyńczyków. Przeważająca większość utworów Ferrariego ma budowę dwuczęściową o charakterystycznym schemacie: część w metrum parzystym z melodyką o charakterze recytatywu, po której następuje część w metrum trójdzielnym, jeszcze nie aria, ale o melodyce bardzo śpiewnej. Niektóre utwory zatytułowane są „kantata”, jak np. Cantata spirituale (ze zbioru z 1637); jest to utwór czteroczęściowy, w którym każda z części opiera się na durowym opadającym kwartowym basie typu chaconne. Charakterystyczne dla utworów Ferrariego jest bardzo silne pokrewieństwo głosu wokalnego z partią basso continuo na zasadzie częstych imitacji oraz zróżnicowana linia melodyczna basso continuo: od długo leżących nut wartości kilku semibreves, poprzez tzw. basy kroczące, aż do szybkich przebiegów o charakterze wirtuozowskim. Często również pojawiają się kunsztowne konstrukcje ostinatowe.

Literatura: E. Schmitz Geschichte der weltlichen Solokantate, Lipsk 1914, 2. wyd. 1955; F. Vatielli Operisti-librettisti…, „Rivista Musicale Italiana” 43, 1939; A. Szweykowska Dramma per musica w teatrze Wazów 1635–1648, Kraków 1976.