Eisler, Hanns

Eisler [‘ajsl^er] Hanns, *6 VII 1898 Lipsk, †6 IX 1962 Berlin, niemiecki kompozytor. W 1919 rozpoczął naukę kompozycji pod kierunkiem K. Weigla w Neues Wiener Konservatorium, następnie kontynuował studia u A. Schönberga i A. Weberna w Wiedniu; dyrygował również chórami robotniczymi. W latach 1925–33 mieszkał w Berlinie, gdzie obok działalności kompozytorskiej zajmował się publicystyką; swoje krytyki i felietony muzyczne zamieszczał na łamach organu KPD „Rote Fahne”. W okresie tym związał się z zaangażowaną politycznie grupą literatów i muzyków (B. Brecht, E. Weinert, K. Tucholsky, K. Weill i in.). Od 1930 datuje się jego wieloletnia współpraca artystyczna z B. Brechtem. W latach 1930–32 Eisler podróżował do ZSRR. Od 1933 przebywał na emigracji, m. in. we Francji, Anglii, Danii, a od 1938 w USA, gdzie wykładał w New School for Social Research w Nowym Jorku (1938), a w 1942 w University of Southern California. W latach 1940–44 jego zainteresowania skupiały się głównie na muzyce filmowej; napisał wówczas książkę Composing for the Films. W 1948 wrócił do Europy; najpierw zamieszkał w Wiedniu, a od 1950 w Berlinie. Od 1950 prowadził mistrzowską klasę kompozycji przy Deutsche Akademie der Künste oraz wykładał w Deutsche Hochschule für Musik w Berlinie. W swoich odczytach i artykułach próbował—w oparciu o teorię marksistowską — przedstawić rolę muzyki w rozwoju socjalizmu. W 1962 Eisler został wybrany przewodniczącym Rady Muzycznej NRD. Był twórcą hymnu narodowego NRD. Przy Deutsche Akademie der Künste w Berlinie znajduje się archiwum jego twórczości kompozytorskiej.

Zainteresowania twórcze Eislera koncentrowały się na muzyce wokalnej, teatralnej i filmowej, a więc muzyce ściśle związanej z tekstem literackim. Teksty w utworach Eislera odzwierciedlają światopogląd kompozytora, który traktował je jako swego rodzaju oręż w walce ideologicznej. W początkowej fazie twórczości Eisler pozostawał w kręgu idei muzycznych Schönberga (utwory młodzieńcze z lat 1920–24, m. in. Palmström op. 5). Od ok. 1930 komponował pod silnym wpływem Brechtowskiej koncepcji sztuki zaangażowanej politycznie, sztuki nawiązującej do prostoty środków wyrazu proletariackich i agitacyjno-propagandowych trup teatralnych. Songi i pieśni masowe to najbardziej typowe gatunki, w których Eisler wypowiadał swoje idee twórcze. Utwory wokalne odznaczają się wyraźną pulsacją rytmiczną (bardzo często marszową), nieskomplikowaną strukturą melodyczną, harmoniką ciążącą ku funkcyjności; utrzymane są zatem w stylu komunikatywnym, łatwo przyswajalnym przez niewyrobionego słuchacza, dla którego były one przede wszystkim przeznaczone. W ramach rozbudowanych kompozycji wokalno-instrumentalnych, jak np. w 9-częściowym Lenin-Requiem czy tryptyku Vorbild, Eisler zestawia ludowe lied i marszowe ballady z tradycyjnymi formami muzyki dawnej, jak passacaglia, fuga i aria repryzowa. Konglomerat wspomnianych form i technik, dopełnion elementami jazzu (np. blues z Die Rundköpfe und die Spitzköpfe), jest podporządkowany nadrzędnemu celowi, jaki Eisler wyznaczył swojej muzyce: oddziaływać na masy sztuką komunikatywną, zaangażowaną ideologicznie, poruszającą współczesną problematykę społeczną.

Literatura: A. Druskin Hanns Eisler, Berlin 1956; H. A. Brockhaus Hanns Eisler, Lipsk 1961; I. Niestiew Hanns Eisler i jego piesennoje tworczestwo, Moskwa 1962; N. Notowicz i J. Elsner Hanns Eisler. Quellennachweise, Lipsk 1966; M. Grabs Dialektik der Musikbetrachtung, wstęp do H. Eisler Materialien zu einer Dialektik der Musik, Lipsk 1973; E. Klemm Hanns Eisler, Berlin 1973; A. Betz Hanns Eisler, Musik einer Zeit, die sich eben, bildet, Monachium 1976.