Duni, Egidio Romoaldo

Duni, Duny, Egidio Romoaldo, *9 II 1709 Matera (Basilicata), †11 VI 1775 Paryż, włoski kompozytor. Pochodził z rodziny muzycznej, jego ojciec Francesco był kapelmistrzem, zaś brat Antonio – kompozytorem i kapelmistrzem. W 1718 wstąpił do Conservatorio di Santa Maria di Loreto w Neapolu, prawdopodobnie nie był uczniem F. Durantego; później studiował w Conservatorio della Pietà dei Turchini. Lata 1730–48 to okres intensywnej pracy i licznych podróży. Do niedawna uważano, że pierwszym operowym doświadczeniem Duniego była opera seria Nerone, jednak już w 1732 w Rzymie wykorzystano arie kompozytora w pasticciu Didone abbandonata. Wspomniany Nerone otrzymał sprzeczne opinie, według części widzów odniósł sukces, F. Valesio w swoim Diario pisał o „małym aplauzie” publiczności. Mimo to w 1736 Duni zaprezentował w Rzymie kolejną operę Adriano in Siria i La tirannide debellata w Mediolanie. Prawdopodobnie na początku lat 30. Duni przebywał także na dworze wiedeńskim (z misją dyplomatyczną). Później kompozytor wyjechał do Londynu, gdzie w 1737 na scenie King’s Theatre wystawiono operę Demofoonte, a rok później opublikowane zostały Minuetti e Contridanze. Z Londynu udał się Duni do Holandii. W X 1738 nazwisko jego zostało zapisane w rejestrze uniwersytetu w Lejdzie. W 1739 powrócił do Włoch i nadal tworzył przede wszystkim opery, m.in. dla teatrów w Mediolanie i Florencji. W 1743 został kapelmistrzem w kościele San Nicola w Bari. Z początkiem 1748 spotkał w Genui infanta hiszpańskiego Don Filipa, który zaprosił go na dwór w Parmie. Duni spędził tam 9 lat, w sferze wpływów kultury francuskiej. Udzielał też lekcji muzyki córce infanta Isabelli, późniejszej żonie arcyksięcia Józefa. Olimpiade (1755) to ostatnia opera seria Duniego a La buona figluola do libretta Goldoniego to ostatnia opera włoska kompozytora. W latach 1755–56 Duni napisał swe pierwsze opéras comiques: Ninette à la cour, La chercheuse d’esprit i Le peintre amoureux de son modèle, którą w 1757 wystawiono w Paryżu w Foire Saint-Laurent; opera ta wzbudziła ogromny zachwyt, grano ją kolejno ok. 30 razy. Zachęcony powodzeniem Duni przeniósł się w 1757 na stałe do Paryża. W 1761 został dyrektorem Comédie-Italienne. Opera Les deux chasseurs et la laitière (1763) wyniosła go na szczyt sławy i wraz z innymi utworami, jak Mazet (1761), Le milicien (1762), La fée Urgèle (1765) L’école de la jeunesse (1765), La Clochette (1766), grywana była na wielu scenach europejskich. Po napisaniu opery Thémire (1770) Duni zaprzestał twórczości kompozytorskiej.

Duni był obok F.A. Philidora i P.A. Monsigny’ego jednym z głównych przedstawicieli osiemnastowiecznej opéra comique. Kompozytor przeszedł znaczną ewolucję stylu – od włoskiej opery seria (przeważnie do tekstów P. Metastasia) z typowymi dla tego gatunku schematycznymi ariami, poprzez włoskie opery buffo do tekstów C. Goldoniego, aż do francuskiej opéra comique, której w końcu poświęcił się wyłącznie. Sukcesy swych francuskich oper zawdzięczał w dużej mierze świetnym librecistom, jak Ch.S. Favart, M. Sedaine i L. Anseaume. Warto pamiętać, że w opéra comique łączącej elementy mówione i śpiewane muzyka nie miała funkcji nadrzędnej. Duni wytyczył operze komicznej drogę, którą poszli jego następcy; połączył cechy stylu włoskiego i francuskiego. Obok małych form wokalnych wprowadził szeroko rozbudowane arie i zespołowe finały, budowane zwykle na zasadzie wodewilu. W operze Nina et Lindor rozbudowane arie połączył z akompaniowanymi recytatywami, w wyniku czego powstały całe sceny. W wielu operach na uwagę zasługuje realizm, znakomicie wyrażony środkami muzycznymi.

Twórczość operowa Duniego znana była dobrze polskiej publiczności. Wiele jego oper było wystawianych w Warszawie już w XVIII w. przez zespoły francuskie. Żadna z oper włoskich nie zachowała się w całości (Nerone i Catone in Utica zachowały się w długich fragmentach). Opery francuskie były wydawane w Paryżu. Obecnie twórczość Duniego cieszy się coraz większym zainteresowaniem badaczy od przełomu wieków. Prowadzone badania, a także organizowane w Materze, miejscu urodzenia kompozytora, konferencje wypełniły wiele luk dotyczących jego biografii, jak i twórczości.

Literatura: Ch.S. Favart Théâtre, Paryż 1763–1772; Ch.S. Favart Correspondance littéraire dramatique et anecdotique, Paryż 1808; F. von Biedenfeld Die komische Oper, Lipsk 1848; G. Cucuel Les créatures de l’opéra-comique français, Paryż 1914; H. Bedarida Parme et la France de 1748 à 1789, Paryż 1927; M. Perrucci G.M. Trabaci e E.R. Duni nella storia della musica italiana, Matera 1965; Ch.E. Koch jr. The Dramatic Ensemble Finale in the Opéra Comique of the 18th Century, „Acta Musicologica” XXXIX, 1967; K.M. Smith Egidio Duni and the Development of the Opéra-Comique from 1753 to 1770, dysertacja Cornell University, Ithaca (Nowy Jork) 1980; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; E. Cook Duet and Ensamble in the Early Opéra-Comique, Nowy Jork 1995; D. Plasmati Egidio Duni-Duny tra Italia e Francia, Matera-Rzym 2003; I due mondi di Duni. Il teatro musicale di un compositore illuminista fra Italia e Francia, red. P. Russo, Lucca 2014.