Doni, Giovanni Battista

Doni Giovanni Battista, *1594 Florencja, †1 XII 1647 Florencja, włoski teoretyk muzyki.

Studiował w Bolonii i Rzymie, a od 1613 na uniwersytecie w Bourges. W 1618 doktoryzował się w zakresie prawa na uniwersytecie w Pizie. W 1621 towarzyszył legatowi papieskiemu w podróży na dwór francuski, zetknął się wówczas z M. Mersenne’em. W latach 1623–40 pozostawał w Rzymie na dworze kardynała Francesca Barberiniego, któremu towarzyszył w podróżach do Paryża i Madrytu, od 1629 pełnił również funkcję sekretarza kolegium kardynalskiego. W oparciu o zbiory watykańskie pogłębiał swoje studia nad kulturą starożytną. W 1640 arcyksiążę Ferdynand II de Medici sprowadził go na uniwersytecie we Florencji, aby objął katedrę wymowy.

Pisma Doniego zawierają przede wszystkim teoretyczne rozważania nad muzyką starożytną, którą uznał za idealny wzór tej sztuki. Najwięcej uwagi poświęcił Doni problemom (dyskutowanym już w XVI w. przez humanistów) etosu skal greckich i ich możliwości wyrazowych w muzyce współczesnej oraz dociekaniom nad odtworzeniem greckich gatunków: diatonicznego, chromatycznego i enharmonicznego; zwalczał interpretacje N. Vicentina, m.in. jego podział tetrachordu w gatunkach chromatycznym i enharmonicznym zrealizowany na modelu instrumentu zw. archicembalo; sam uzasadniał inne podziały, które demonstrował na swych modelach wioli, organów i liry (którą na cześć protektorów nazwał lyra barberina). Dociekania Doniego ogólnie biorąc zbliżone są do stwierdzeń V. Galileiego w jego dziele Dialogo della musica antica et della moderna, bardziej jednak oderwane od ówczesnego nurtu praktyki muzycznej. Jego modele instrumentów również nie weszły do praktyki. Obecnie najbardziej znanym pismem Doniego jest jego Trattato della musica scenica, w którym zawarł rozważania nad wykonawstwem sztuk scenicznych w starożytności i polemizował z formą melodramma jako niewłaściwą kontynuacją tej tradycji, twierdząc, że śpiewane winny być w dramacie jedynie monologi i chóry. Doni oceniał wysoko współczesne rozwiązania muzyki dramatycznej, zwłaszcza Periego i Cacciniego, chciał jednak ograniczyć jej zastosowanie do idyllicznego gatunku dramatu pasterskiego i nie rokował tej formie perspektyw rozwojowych. Jego rozważania w tym zakresie stanowią rodzaj historii początków opery. Poświęca szereg obserwacji współczesnemu śpiewowi solowemu oraz jego problemom wykonawczym, wprowadzając systematyczne rozróżnienie stylów recitativo i rappresentativo. Ten ostatni uznaje za właściwy dla sceny.

Literatura: F. Vatielli La Lyra Barberina di Giovanni Battista Doni, Pesaro 1909; C. Gallico Discorso di Giovanni Battista Doni sul recitare in scena, „Rivista Italiana di Musicologia” III, 1968; P. Ledda Giovanni Battista Doni, il „De praestantia musicae ueteris”, w: Claudio Monteuerdi e il suo tempo, księga kongresowa, Wenecja 1968, Werona 1969; C.V. Palisca Giovanni Battista Doni’s Lyra Barberina. Commentary and Iconographical Study, Bolonia 1981; S. Leopold Das Madrigal und die wahre Theatermusik. Die Stillehre Giovanni Battista Donis, „Musiktheorie” IV, 1989; S. Schaal Musica scenica. Die Operntheorie des Giovanni Battista Donis, «Europäische Hochschulschriften» XXXVI, Frankfurt n. Menem 1991; C.V. Palisca Giovanni Battista Doni. Musicological Activist, and His Lyra Barberina, w: Studies in the History of Italian Music and Music Theory, Nowy Jork 1994; Sz. Paczkowski Nauka o afektach w myśli muzycznej I połowy XVII wieku, Lublin 1998.