logotypes-ue_ENG

Delalande, Michel-Richard

Biogram i literatura

Delalande [delalˊand], La Lande de, Lalande de, Michel-Richard, *15 XII 1657 Paryż, †18 VI 1726 Wersal, francuski kompozytor i organista. Ok. 1666–72 był chórzystą w kościele St-Germain l’Auxerrois w Paryżu, gdzie prawdopodobnie uczył się także gry na organach, klawesynie i skrzypcach, niestety nie wiadomo u kogo. Po mutacji starał się o posadę skrzypka w paryskiej Operze, a gdy jej nie otrzymał, poświęcił się grze na organach i klawesynie; był organistą w paryskich kościołach: St-Louis i Petit St-Antoine, później od 1679 w St-Gervais, a od 1682 w St-Jean-en-Grève. Jako jeden z pierwszych odkrył talent kompozytorski F. Couperina. W 1683 w drodze konkursu Delalande został jednym z czterech sous-maîtres de la musique w kapeli królewskiej (każdy z tych muzyków pełnił swe obowiązki przez jeden kwartał w roku); z czasem Delalande wyeliminował jednak pozostałych sous-maîtres i od 1714 był jedynym kierownikiem kapeli. Objął także niemal wszystkie ważniejsze stanowiska muzyczne na dworze królewskim: compositeur de la musique de la chapelle, surintendant de la musique de la chambre i compositeur de la musique de la chambre. W 1722 po śmierci żony, śpiewaczki Anny Rebel, Delalande rezygnował kolejno ze swych zaszczytnych funkcji. W 1723 ożenił się powtórnie; w 1729, po jego śmierci, ukazało się kosztem króla luksusowe wydanie motetów Delalande’a.

Delalande był jednym z najwybitniejszych kompozytorów francuskich epoki Ludwika XIV. Jego balety i divertissements zbliżone są formalnie do francuskiej opery baletowej lub do włoskiej kantaty. Najważniejsze dzieła Delalande’a to jednak wielkie motety, w liczbie ponad 70 kompozycji o potwierdzonej autentyczności (tzw. grands motets) pisane dla potrzeb królewskiej kaplicy, ale wykonywane też w ramach serii Concerts spirituels w Paryżu. Uważano je za arcydzieła gatunku przez cały XVIII w. W repertuarze tym widać dwie tendencje stylistyczne. Najwcześniejsze kompozycje charakteryzują się sylabicznym opracowaniem tekstu, prostotą, z recits przeznaczonymi na sopran z towarzyszeniem 5-głosowej orkiestry smyczkowej, homofonicznymi chórami i luźną strukturą. W późniejszych motetach można zauważyć wpływ muzyki włoskiej, co przejawia się w numerycznej formie motetów podzielonych na bardziej rozbudowane, koncertowe airs z towarzyszeniem instrumentów obbligato, duetów, a także chórów o polifonicznej fakturze. O ile we wczesnych motetach Delalande’a orkiestra w dużej mierze dublowała głosy chóru, teraz zyskuje większą niezależność. Delalande przez całe życie zmieniał, przerabiał i według siebie ulepszał swoje wcześniejsze dzieła. Opierając się na zdobyczach swych poprzedników (Th. Goberta,.H. Dumonta i J.B. Lullyego), Delalande stworzył wzór motetu, naśladowany później przez innych kompozytorów. W latach 1682–1704 Delalande komponował także muzykę świecką i teatralną jak balety, divertissements, pastorale. Współpracował z Destouchesem przy Ballet des Eléments, który jako opera-ballet osiągnął wielki sukces na scenie paryskiej Opery od premiery w 1725. Komponował także muzykę instrumentalną, suity określane jako symfonie i kaprysy (caprices). Jedna z najbardziej znanych kompozycji instrumentalnych to Grande pièce en G-ré-sol.

Literatura: A. Tessier La carrière versaillaise de La Lande, „Revue de Musicologie” sierpień 1928; A. Cellier Les motets de Michel-Richard de La Lande, „La Revue Musicale” luty/marzec 1946; Notes et références pour servir à une histoire de Michel-Richard Delalande…, red. N. Dufourcq i in., Paryż 1957 (zawiera katalog tematyczny); N. Dufourcq Michel-Richard Delalande, „Revue de Musicologie” XXXV, 1953; J.E. Richards Structural Principles in the Grands Motets of Michel-Richard de Lalande, „Journal of the American Musicological Society” XI, 1958; G. Thibault Le „Te Deum” de Lalande, „Fontes Artis Musicae” XII, 1965; J.R. Anthony French Baroque Music from Beaujoyeulx to Rameau, Londyn 1973, 21978; B. Coeyman The Stage Works of Michel-Richard Delalande in the Musical-Culture Context of the French Court, 1680–1726, Nowy Jork 1987; M. Barthélemy Les oeuvres de Racine pour Saint-Cyr et le contexte musical contemporain, Bruksela 1992; L.H. Sawkins The Sacred Music of Michel-Richard de Lalande (1657–1726), Londyn 1993; L. Sawkins …à l’admiration de tout Paris: Lalande’s Sacred Music for Women’s Voices, w: Essays in Honour of David Evatt Tunley, red. F. Callaway, Perth 1995; C. Massip Michel-Richard Delalande ou le Lully latin, Geneva 2005.

Kompozycje i edycje

Kompozycje:

Instrumentalne:

Symphonies pour les Soupers du Roy (12 suit, niektóre z baletów i divertimentów), 3 rkp. (1703, 1727, 1745) Paryż, Bibliothèque Nationale

Symphonies des Noëls, rkp. 1727 i 1745

Airs de violons de L’inconnu, wyd. Paryż 1720

Wokalno-instrumentalne:

ok. 71 grands motets na sola, chór, orkiestrę i organy, w tym 40 wydanych w zbiorze Motets de feu De La Lande…, wyd. Paryż 1729–33

Miserere

3 Leçons de ténèbres na głos solowy

Messe de deffuns

Magnificat, tekst Racine

Te Deum, tekst Racine

Cantique spirituel, tekst Racine

psalmy, hymny i antyfony zachowane w rękopisach

Sceniczne:

20 utworów scenicznych (balety i divertissements), m.in.: Les fontaines de Versailles, wyst. Wersal 1683

Le ballet de la Jeunesse, wyst. Wersal 1686

Le palais de Flore, wyst. Trianon 1689

Adonis, divertissement, wyst. Fontainebleau 1696

Comédie des Fées, wyst. Fontainebleau 1699

L’hymen champestre, wyst. prywatne 1700

intermedia do komedii Mirtil et Mélicerte, tekst Molière i Guérin, wyst. Fontainebleau 1698

Le noce de village, wyst. Sceaux 1700

Le ballet de la Paix, divertissement, wyst. prywatne 1713

L’inconnu, tekst Th. Corneille, wyst. i wyd. Paryż 1720

Les folies de Cardenio, wyst. Paryż 1720

Les éléments z A.C. Destouches, opera-balet, wyst. Paryż 1725

 

Edycje:

Les éléments, wg wyd. z 1725, wyciąg fortepianowy V. d’Indy, w: «Chefs-d’oeuvre de l’opéra français», Paryż 1883

Symphonies des Noëls, nr 1–4, wyd. A. Cellier, Paryż 1937

Symphonies des Noëls, nr 1–4, wyd. Eibelstadt 2017

liczne motety wyd. L. Boulay, A. Cellier, D. Chirat, F. Raugel, G. Roussel, H.L. Sarlit i M. Gennaro, najczęściej w serii «Les chefs-d’oeuvre religieux de l’école classique de Versailles»