Degas [deg’a], właśc. De Gas, Edgar Hilaire, *19 VII 1834 Paryż, †27 IX 1917 Paryż, francuski malarz, rzeźbiarz i grafik. Jeden z prekursorów współczesnej sztuki. Podczas gdy główni reprezentanci impresjonizmu (Monet, Sisley, Pissarro, Renoir) byli zwolennikami malowania w plenerze i dążyli do wydobycia maksimum możliwości z barwy, pasją Degasa był rysunek, szkic ołówkowy, cyzelowany w atelier. Mówił o sobie, że jest „kolorystą z linią”. Był mistrzem odtwarzania atmosfery zamkniętej przestrzeni teatralnej, operowego foyer, wnętrz paryskich kawiarń i kabaretów. Dążył do utrwalenia wrażeń przelotnych i momentów migawkowych (jak w fotografii). Wnikliwie zajmował się problemem analizy ruchu, fascynował go zrytmizowany gest (często nienaturalny), dynamiczne pas, ulotność chwili uchwyconej w niepowtarzalnym bezruchu. Od profesjonalnych tancerek zbierał dokumentację o technice tańca i jego rygorach. W cyklach poświęconych sztuce tańca doszedł do szczególnej maestrii. Świat opery, baletu widział jakby okiem obiektywu, kadru fotograficznego, który pozwalał na zastosowanie asymetrycznej kompozycji, odważnego skrótu perspektywicznego, niezwykłych układów postaci, uwiecznionych np. w geście spontanicznym (Próba baletu w sali Opery 1872) lub przypadkowym (Baletnica wkładająca pantofelek 1875–77).
Światem teatru Degas fascynował się od 1867 i do końca życia pozostał mu wierny; tracąc wzrok, używał węgla lub próbował w glinie i wosku utrwalić tańczące sylwetki. Jego pierwszy obraz z cyklu „muzycznego” przedstawia orkiestrę Opery w Paryżu. Instrumenty muzyczne rytmizują płaszczyznę obrazu; dominujący w tej kompozycji kontrabas często później pojawiał się u Degasa. Uwiecznieni na tym obrazie muzycy — na czele z E. Chabrierem wychylającym się z loży — tworzą mistrzowski przykład portetu zbiorowego. Podjęta przez Degasa próba łączenia elementów klasycyzmu z impresjonizmem wywarła silny wpływ na pokolenie malarzy postimpresjonistycznych, z H. Toulouse-Lautrekiem na czele.
Literatura: P.A. Lemoisne Degas et son oeuvre, Paryż 1946–49; P. Valéry Rzeczy przemilczane. Z pism o sztuce, tłum. J. Guze, Warszawa 1974; J.-P. Crespelle Degas i jego świat, tłum. M. Michalska-Ciołek, Warszawa 1977; F. Kresak Edgar Degas, Warszawa 1987.
