Cassiodorus Senator

Cassiodorus Senator [ka~] Flavius Magnus Aurelius, Kasjodor, *485–87, †ok. 580, rzymski pisarz i polityk. Pochodził z możnej rodziny syryjskiej, która miała posiadłości w pobliżu Scyllacium (obecnie Squillace) w Kalabrii. Ojciec Cassiodorusa pełnił urząd praefectus praetorio na dworze króla Ostrogotów Teodoryka w Rzymie. Cassiodorus odgrywał dużą rolę polityczną na dworze Teodoryka, piastując kolejno urząd kwestora (506–11 lub 512), konsula (514–23) i magistra officiorum (523–27). Za panowania następcy Teodoryka, Atalaryka, Cassiodorus pełnił urząd praefectus praetorio (533–37). Po upadku państwa Ostrogotów wycofał się z życia politycznego i w latach 549–53 przebywał jako emigrant w Konstantynopolu. Po powrocie do ojczyzny poświęcił się całkowicie działalności literackiej. Na terenie swych posiadłości rodzinnych założył klasztor Vivarium (obecnie w Staletti, prow. Catanzaro), który stał się centrum naukowym; zajmowano się tam m.in. tłumaczeniem na łacinę pism autorów greckich. W klasztorze tym Cassiodorus spędził resztę życia i napisał większość swych dzieł.

Cassiodorus jest autorem pism encyklopedycznych, retorycznych, historycznych (m.in. Historia ecclesiastica tripartita) oraz zbioru listów (12 ksiąg). Problemy muzyczne podjął w następujących pismach: Epistola ad Boetium (ok. 506), Expositio in psalterium (ok. 540) i Institutiones de musica. Powstały one w różnych okresach życia Cassiodorusa. Epistola ad Boetium, w sprawie wyszukania śpiewaka-kitarzysty dla króla Franków Chlodwiga, napisana w okresie działalności Cassiodorusa na dworze Teodoryka, zawiera krótki, oparty głównie na pismach Varrona wykład o muzyce antycznej, w którym Cassiodorus omówił teorię ethosu i terapeutyczne właściwości muzyki, tzw. effectus musicae (m.in. przykład Dawida i Saula). List zawiera ponadto wzmianki o skalach muzycznych i instrumentach. Expositio in psalterium i Institutiones de musica powstały w klasztorze Vivarium po przyjęciu przez Cassiodorusa wiary chrześcijańskiej. W pismach tych przejawia się tendencja do łączenia tradycji antycznej z mistycyzmem chrześcijańskim; muzyka uznana została za drogę do poznania mądrości boskiej. Cassiodorus wykorzystał w swych pismach poglądy Alypiosa, Euklidesa, Ptolemeusza, Varrona, a także św. Augustyna i Censorinusa. Oparcie się na różnych tradycjach i autorytetach jest widoczne m.in. w określaniu pojęcia i definicji muzyki, cytowanych przez Cassiodorusa, np.: „Musica est scientia bene modulandi” (św. Augustyn), „Musica est disciplina vel scientia, quae de numeris loquitur” (tradycja pitagorejska). Prawdopodobnie z pism Alypiosa przejął Cassiodorus trójdzielny podział muzyki na harmonica, rhythmica i metrica; z tradycji greckiej pochodzi również trójdzielny podział instrumentów na percussionalia, tensibilia i flatilia; 15 tonów (dorycki, jastyjski, frygijski, eolski, lidyjski wraz z odmianami hypo- i hyper-) przejął z pism późnych przedstawicieli szkoły Arystoksenosa. Pisma Cassiodorusa, zwłaszcza Institutiones de musica, wywarły znaczny wpływ na średniowieczną teorię muzyki. Korzystali z nich m.in.: Izydor z Sewilli, Aurelianus Reomensis i Regino von Prum. Przez długi czas przytaczano jego podział muzyki i ustalony przez niego porządek konsonansów (sex symphoniae: diatessaron, diapente, diapason, diapason + diatessaron, diapason + diapente, disdiapason). W Polsce autorytet Cassiodorusa utrzymywał się jeszcze w XVI w.; na jego poglądach opierali się m.in. Marek z Płocka i Jerzy Liban z Legnicy.

Literatura: H. Abert Zu Cassiodorus, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” III, 1901/02; H. Abert Die Musikanschauung des Mittelalters und ihre Grundlagen, Halle 1905; G. Pietzsch Die Klassifikation der Musik von Boetius bis Ugolino von Orvieto, Halle 1929; G. Pietzsch Die Musik im Erziehungs- und Bildungsideal des ausgehenden Altertums und frühen Mittelalters, Halle 1932; O. Gombosi Studien zur Tonartenlehre des frühen Mittelalters, „Acta Musicologica” X–XI, 1938/39; M.L.W. Laistner The Medieoal Organ and a Cassiodorus Glossary, „Speculum” V, 1938; O. Gombosi Tonarten und Stimmungen der antiken Musik, Kopenhaga 1939, 2. wyd. 1950; G. Wille Musica Romana, Amsterdam 1967; N.C. Phillips Classical and Late Latin Sources for Ninth-Century Treatises on Music oraz M. Huglo The Study of Ancient Sources of Music Theory in the Medieval University, w: Music Theory and Its Sources. Antiquity and the Middle Ages, red. A. Barbera, South Bend 1990; M. Bernhard Überlieferung und Fortleben der antiken lateinischen Musiktheorie im Mittelalter, w: Rezeption des antiken Fachs im Mittelalter, red. M. Zaminer, Darmstadt 1990; C.M. Bower An 11th-Century Italian „gloss” on Cassiodorus. New Evidence Concerning Medieval Instruments, w księdze pamiątkowej H. Leuchtmanna, red. S. Hörner i B. Schmid, Tutzing 1993.