Boito, Arrigo

Boito [bo’ito] Arrigo, właśc. Enrico Giuseppe Giovanni Boito, pseud. Tobia Gorrio, *24 II 1842 Padwa, †10 VI 1918 Mediolan, włoski kompozytor i poeta. Był synem Silvestra Boito, włoskiego malarza-miniaturzysty i polskiej hrabiny, Józefy Radolińskiej (primo voto Karśnickiej). Studia odbył w latach 1853–61 w konserwatorium w Mediolanie w zakresie gry skrzypcowej i fortepianowej, teorii oraz od 1856 kompozycji w klasie A. Mazzucata. Z tego okresu pochodzą pierwsze kompozycje Boita, napisane wspólnie z F. Facciem: kantata Il quattro giugno i misterium Le sorelle d’Italia. Po studiach Boito wyjechał do Paryża, nawiązał kontakt m.in. z Hugo, Berliozem, Verdim i Rossinim. W Paryżu powstały pierwsze pomysły oper Mefistofeles i Neron. W 1862 kompozytor odbył podróż (przez Berlin) do Polski; przebywał w Mystkach (Wielkopolska) w posiadłości siostry przyrodniej — Tekli Karśnickiej. Polskę odwiedził jeszcze dwukrotnie: w 1865 i w 1867. W latach 1862–72 działał w Mediolanie jako krytyk muzyczny, współpracował z czasopismami: „Perseveranza”, „Giornale della Societa del Quartetto”, „Gazzetta musicale di Milano” i in. W 1866 Boito wstąpił do oddziałów ochotniczych Garibaldiego i brał udział w akcjach wojennych w okolicy Trydentu. W 1868 została wykonana w Mediolanie pierwsza opera Boita — Mefistofeles, która spotkała się z demonstracyjnym sprzeciwem publiczności i krytyki ze względu na swą odrębność od stylu tradycyjnej opery włoskiej. Dopiero po sukcesie drugiej wersji Mefistofelesa w Bolonii w 1875, nastąpiły triumfalne wykonania w innych miastach włoskich, a także w 1880 w Londynie, Bostonie, Nowym Jorku, Lizbonie, Berlinie i Warszawie (19 XII 1880). Nad drugą operą, Neron, pracował Boito do końca życia; tekst libretta był gotów w 1901; partytura została ukończona po śmierci Boita przez V. Tommasiniego i A. Smareglię przy współpracy A. Toscaniniego, który dyrygował prawykonaniem opery (1924). Boito był również autorem wielu librett do oper innych kompozytorów, m.in. Falstaffa i Otella Verdiego, był także tłumaczem librett dzieł Wagnera (Rienzi, Tristan i Izolda) a także Wolnego Strzelca Webera oraz Rusłana i Ludmiły Glinki. Pozostawił też liczne wiersze i prace literackie, jak Il libro dei versi, Liriche sparse, poemat Re Orso, All’arte italiana, nowele Il Alfier nero, Iberia, Il trapezio oraz wiele artykułów muzycznych. W latach Od 1890 do 1891 Boito był dyrektorem konserwatorium w Parmie; w 1893 otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Cambridge, a w 1912 — tytuł królewskiego senatora.

Boito odegrał istotną rolę w kształtowaniu nowego stylu operowego we Włoszech. Jako gorący rzecznik dramatu muzycznego Wagnera i tłumacz jego librett przyczynił się do wzrostu zainteresowania twórczością Wagnera wśród szerokich kręgów włoskiego społeczeństwa. Własna twórczość operowa Boita w dążeniach do idealnej jedności wyrazowej muzyki i słowa wyrasta bezpośrednio z założeń dramatu muzycznego Wagnera, łącząc je z tradycjami włoskimi — liryzmem i śpiewnością melodyki oraz przewagą czynnika wokalnego nad orkiestrowym. Boito wprowadził wiele innowacji w dziedzinie harmoniki i instrumentacji, w Neronie zbliżył się do środków impresjonizmu muzycznego. Jako poeta i zarazem kompozytor osiągnął doskonałą zgodność akcentów i rytmu wiersza ze strukturą muzyczną partii wokalnych. Jego język poetycki odznacza się wyjątkowo bogatym słownictwem, pełnym neologizmów a także archaicznych form językowych.

Boito żywo interesował się kulturą polską. Podczas pobytu w Polsce w 1865 napisał wiersz na cześć J.I. Kraszewskiego A Giuseppe Ignazio Kraszewski poeta polacco e commentatore della Divina Commedia. W BJ zachował się autograf listu Boita do Kraszewskiego, pisany w Mediolanie 26 XI 1880. Boito był członkiem honorowym Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Jest autorem włoskich przekładów utworów Mickiewicza: Maria. Romanza (prawdopod. swobodny przekład fragmentu IV części Dziadów), A una madre polacca (Do matki Polki). Boito uchodzi też za autora włoskiego przekładu Pana Tadeusza (Taddeo Soplitza o l’ultimo processo in Lituania) opublikowanego anonimowo w 1871 w Mediolanie.

Literatura: A. Bonaventura „Mefistofele” di Arrigo Boito, Mediolan 1924; P. Nardi Vita di Arrigo Boito, Mediolan 1942; A. Borriello Mito, poesia e musica nel „Mefistofele” di Arrigo Boito, Neapol 1950; M. Vajro Arrigo Boito, Brescia 1955; W. Preisner Arrigo Boito i jego stosunki z Polską, Toruń 1963; G. Mariani Arrigo Boito, Parma 1973; G. Scarsi Rapporta poesia-musica in Arrigo Boito, Rzym 1973; H. Swolkień Arrigo Boito. Poeta i muzyk, Warszawa 1988.