logotypes-ue_ENG

Boito, Arrigo

Biogram i literatura

Boito [bo’ito] Arrigo, właśc. Enrico Giuseppe Giovanni Boito, pseud. Tobia Gorrio, *24 II 1842 Padwa, †10 VI 1918 Mediolan, włoski kompozytor i poeta. Był synem Silvestra Boito, włoskiego malarza-miniaturzysty i polskiej hrabiny, Józefy Radolińskiej (primo voto Karśnickiej). Studia odbył w latach 1853–61 w konserwatorium w Mediolanie w zakresie gry skrzypcowej i fortepianowej, teorii oraz od 1856 kompozycji w klasie A. Mazzucata. Z tego okresu pochodzą pierwsze kompozycje Boita, napisane wspólnie z F. Facciem: kantata Il quattro giugno i misterium Le sorelle d’Italia. Po studiach Boito wyjechał do Paryża, nawiązał kontakt m.in. z Hugo, Berliozem, Verdim i Rossinim. W Paryżu powstały pierwsze pomysły oper Mefistofeles i Neron. W 1862 kompozytor odbył podróż (przez Berlin) do Polski; przebywał w Mystkach (Wielkopolska) w posiadłości siostry przyrodniej — Tekli Karśnickiej. Polskę odwiedził jeszcze dwukrotnie: w 1865 i w 1867. W latach 1862–72 działał w Mediolanie jako krytyk muzyczny, współpracował z czasopismami: „Perseveranza”, „Giornale della Societa del Quartetto”, „Gazzetta musicale di Milano” i in. W 1866 Boito wstąpił do oddziałów ochotniczych Garibaldiego i brał udział w akcjach wojennych w okolicy Trydentu. W 1868 została wykonana w Mediolanie pierwsza opera Boita — Mefistofeles, która spotkała się z demonstracyjnym sprzeciwem publiczności i krytyki ze względu na swą odrębność od stylu tradycyjnej opery włoskiej. Dopiero po sukcesie drugiej wersji Mefistofelesa w Bolonii w 1875, nastąpiły triumfalne wykonania w innych miastach włoskich, a także w 1880 w Londynie, Bostonie, Nowym Jorku, Lizbonie, Berlinie i Warszawie (19 XII 1880). Nad drugą operą, Neron, pracował Boito do końca życia; tekst libretta był gotów w 1901; partytura została ukończona po śmierci Boita przez V. Tommasiniego i A. Smareglię przy współpracy A. Toscaniniego, który dyrygował prawykonaniem opery (1924). Boito był również autorem wielu librett do oper innych kompozytorów, m.in. Falstaffa i Otella Verdiego, był także tłumaczem librett dzieł Wagnera (Rienzi, Tristan i Izolda) a także Wolnego Strzelca Webera oraz Rusłana i Ludmiły Glinki. Pozostawił też liczne wiersze i prace literackie, jak Il libro dei versi, Liriche sparse, poemat Re Orso, All’arte italiana, nowele Il Alfier nero, Iberia, Il trapezio oraz wiele artykułów muzycznych. W latach Od 1890 do 1891 Boito był dyrektorem konserwatorium w Parmie; w 1893 otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Cambridge, a w 1912 — tytuł królewskiego senatora.

Boito odegrał istotną rolę w kształtowaniu nowego stylu operowego we Włoszech. Jako gorący rzecznik dramatu muzycznego Wagnera i tłumacz jego librett przyczynił się do wzrostu zainteresowania twórczością Wagnera wśród szerokich kręgów włoskiego społeczeństwa. Własna twórczość operowa Boita w dążeniach do idealnej jedności wyrazowej muzyki i słowa wyrasta bezpośrednio z założeń dramatu muzycznego Wagnera, łącząc je z tradycjami włoskimi — liryzmem i śpiewnością melodyki oraz przewagą czynnika wokalnego nad orkiestrowym. Boito wprowadził wiele innowacji w dziedzinie harmoniki i instrumentacji, w Neronie zbliżył się do środków impresjonizmu muzycznego. Jako poeta i zarazem kompozytor osiągnął doskonałą zgodność akcentów i rytmu wiersza ze strukturą muzyczną partii wokalnych. Jego język poetycki odznacza się wyjątkowo bogatym słownictwem, pełnym neologizmów a także archaicznych form językowych.

Boito żywo interesował się kulturą polską. Podczas pobytu w Polsce w 1865 napisał wiersz na cześć J.I. Kraszewskiego A Giuseppe Ignazio Kraszewski poeta polacco e commentatore della Divina Commedia. W BJ zachował się autograf listu Boita do Kraszewskiego, pisany w Mediolanie 26 XI 1880. Boito był członkiem honorowym Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Jest autorem włoskich przekładów utworów Mickiewicza: Maria. Romanza (prawdopod. swobodny przekład fragmentu IV części Dziadów), A una madre polacca (Do matki Polki). Boito uchodzi też za autora włoskiego przekładu Pana Tadeusza (Taddeo Soplitza o l’ultimo processo in Lituania) opublikowanego anonimowo w 1871 w Mediolanie.

Literatura: A. Bonaventura „Mefistofele” di Arrigo Boito, Mediolan 1924; P. Nardi Vita di Arrigo Boito, Mediolan 1942; A. Borriello Mito, poesia e musica nel „Mefistofele” di Arrigo Boito, Neapol 1950; M. Vajro Arrigo Boito, Brescia 1955; W. Preisner Arrigo Boito i jego stosunki z Polską, Toruń 1963; G. Mariani Arrigo Boito, Parma 1973; G. Scarsi Rapporta poesia-musica in Arrigo Boito, Rzym 1973; H. Swolkień Arrigo Boito. Poeta i muzyk, Warszawa 1988.

Kompozycje, libretta i edycje

Kompozycje:

Il quattro giugno, kantata, z F. Facciem, tekst kompozytora, 1860

Le sorelle d’ltalia, misterium, z F. Facciem, tekst kompozytora, 1861

La luna diffonde, barkarola na chór z orkiestrą lub fortepianem, 1875

Mefistofele, opera, libretto kompozytora wg I i II cz. Fausta J.W. Goethego, wyst. 1. wersja Mediolan 1868, 2. wersja Bolonia 1875

Nerone, opera, libretto kompozytora, wyst. Mediolan 1924.

Libretta oper:

Amleto 1862, muzyka F. Faccio, 1865

Iràm 1873, muzyka C. Dominiceti

La falce, muzyka A. Catalani, 1875

La Gioconda 1875, muzyka A. Ponchielli, 1876

Ero e Leandro 1871, muzyka G. Bottesini, 1880, muzyka L. Mancinelli, 1896

Otello 1883, muzyka G. Verdi, 1887

Pier Luigi Farnese 1876, muzyka C. Palumbo, 1891

Falstaff 1890, muzyka G. Verdi, 1893

Simon Boccanegra 1881, przeróbka libretta F.M. Piavego, muzyka G. Verdi, 1881.

 

Edycje:

Critiche e cronache musicali, wyd. R. de Rensis, Mediolan 1931

Lettere, wyd. R. de Rensis, Rzym 1932

Tutti gli scritti, wyd. P. Nardi, Mediolan 1942.