Benevoli, Orazio

Benevoli [bεnˊε:woli], Benevolo, Orazio, *19 IV 1605 Rzym, †l7 VI 1672 Rzym, włoski kompozytor. Był synem lotaryńskiego cukiernika (R. Venouot), zamieszkałego w Rzymie; używał włoskiej wersji swojego nazwiska. W latach 1617–23 śpiewał jako chórzysta w kapeli przy kościele S. Luigi dei Francesi, gdzie do 1620 uczył się również muzyki u V. Ugoliniego. W latach 1624–44 był kapelmistrzem w kościołach rzymskich: do 1630 w S. Maria in Trastevere, do 1638 w S. Spirito in Saxia (także organistą), do 1644 ponownie w S. Luigi dei Francesi. W latach 1644–46 przebywał w Wiedniu jako kapelmistrz księcia Leopolda Wilhelma, syna Ferdynanda III. Po powrocie do Rzymu (1646) objął stanowisko kapelmistrza przy S. Maria Maggiore, a później kapelmistrza Cappella Giulia przy S. Pietro, które zajmował do końca życia. Pochowany został w S. Spirito in Saxia.

Twórczość Benevolego nie jest jeszcze opracowana ani nawet dokładnie zinwentaryzowana, autorstwo wielu utworów uważanych dotychczas za jego spuściznę podaje się obecnie w wątpliwość. Do niedawna oceniano warsztat kompozytorski Benevolego przede wszystkim na podstawie młodzieńczej kompozycji, jaką jest napisana na poświęcenie katedry w Salzburgu Missa Salisburgensis (na 2 chóry wokalne 8-głosowe, 6 zespołów instrumentalnych – 35 głosów, dwoje organów oraz continuo generale). Podkreślano tutaj fakt operowania częstymi zdwojeniami oktawowymi, a tym samym zwracano uwagę na stosunkowo niewielką samodzielność głosów, gdyż cały olbrzymi zespół można sprowadzić do 8-głosu. Wskazywano również na tradycjonalizm stylu Benevolego w jego mszach; dotyczy to jednak tylko mszy 4- i 6-głosowych, które są świadomie pisane w stylu prima pratica. Mimo niewysokich ocen, jakie dawano Mszy salzburskiej, widać już w niej ten rozmach kompozytorski, który prowadził do mistrzowskich rozwiązań w późniejszych kompozycjach wielochórowych. Odznaczają się one przede wszystkim znakomicie rozdysponowanym materiałem brzmieniowym (utwory przeznaczone do wykonania w olbrzymich wnętrzach) i stopniowo coraz większą samodzielnością nie tylko poszczególnych chórów, ale i głosów, co jest najbardziej widoczne w ustępach polifonicznych. Istnieje dziś opinia, że właśnie dopiero Benevoli oczyścił muzykę wielochórową ze zdwojeń oktawowych. W zakresie tonalności widać u niego wyraźne zmierzanie do systemu dur-moll. Energiczna rytmizacja basso continuo daje silną podstawę całej masie brzmieniowej (co z powodzeniem będzie później stosował w swych oratoriach G.F. Händel). Benevoli dał również niedościgły wzór prowadzenia 4 różnych linii basowych jako podstawy dla czterech 4-głosowych chórów. Właśnie w 16-głosie (na który najwięcej napisał) stworzył wzory doskonale brzmiących i charakterystycznych dla jego techniki kadencji. W technice polichóralnej daleki był od schematyzmu: stosował zarówno ścisłą wymienność pomiędzy chórami, jak i swobodną ich alternację. Wprowadzał również chóry ripieni mające rolę dynamiczną. Twórczość Benevolego cechuje nasycenie emocjonalne i świeżość interpretacji tekstu. Dziś uważa się, że Benevoli jest pierwszym i jedynym twórcą, który tzw. stylowi kolosalnemu nadał majestatyczną wspaniałość. Jego naśladowcy nie potrafili osiągnąć w swych utworach ani szlachetności melodycznej, ani klarowności jego harmonii. Benevoli cieszył się za życia wielką sławą, nie znalazł jednak mecenasa, który opublikowałby chociaż jeden zbiór jego utworów. Poszczególne utwory natomiast były drukowane w przeszło dwudziestu ówczesnych antologiach, poczynając od Sacrarum modulationum… D. Blanciego (Rzym 1642), a na Sacri concerti a 2 e 3 voci… (Bolonia 1675) kończąc. Kompozycje Benevolego zachowały się głównie w rękopisach (niejednokrotnie jako autografy), które przechowywane są w różnych bibliotekach, m.in. w Bolonii, Rzymie, Dreźnie, Wiedniu, Berlinie i Londynie. Wiele utworów Benevolego zaginęło, jak np. 12-chórowa msza śpiewana przez zespół 150-osobowy w 1650 w kościele S. Maria sopra Minerva; szereg kompozycji uległo zniszczeniu podczas II wojny światowej. Dzieła Benevolego (Opera omnia) wydawane są współcześnie przez L. Feiningera.

Literatura: L. Feininger Orazio Benevoliego, w: Atti del congresso internazionale di musica sacra, Rzym 1950, 1952; L. Feininger La scuola policorale romana del Sei e Settecento, „Collectanea Historiae Musicae” II, Florencja 1965.