Konfucjusz

Konfucjusz, Kung-Fu-Cy, *551 (?) p.n.e. w państwie Lu (obecnie prowincja Szantung), za panowania dynastii Czou, †479 p.n.e., chiński urzędnik dworski, uczony i filozof. 2000-letnia tradycja przypisuje Konfucjuszowi zredagowanie tekstu Szu-cing (‘księga dokumentów’), Szy-cing (‘księga pieśni’) oraz I-cing (‘księga przemian’), a także autorstwo Czun-ciu (‘wiosny i jesienie’). W późniejszym okresie do tekstów tych dodano Li-ci (‘zapiski o obrzędach’). Wszystkie te pisma połączono w Wu-cing (‘pięcioksiąg’) stanowiący podstawę kanonu konfucjańskiego. Uczniowie Konfucjusza zredagowali pod koniec V w. p.n.e. Lun-ju (‘dialogi i sentencje’), których tekst oparty został na zapiskach rozmów uczniów z mistrzem. Lun-ju zawiera szereg sentencji i opowieści o muzyce, na podstawie których powstała opinia, że sam Konfucjusz był wybitnym instrumentalistą i znawcą muzyki. Źródła literackie i ikonograficzne często przedstawiają go jako muzyka grającego na kin (cytra). Opinia taka nie może być jednak zgodna z prawdą historyczną, gdyż w czasach Konfucjusza muzycy należeli do niższej warstwy społecznej, zaś Konfucjusz jako uczony i filozof zajmował wysoką społecznie pozycję.

W systemie filozoficznym Konfucjusza muzyka odgrywa ogromną rolę, jest ona przejawem ładu panującego we wszechświecie, ładu, który powinien panować także w rodzinie i państwie. Życie społeczne regulują dwa uzupełniające się wzajemnie czynniki: li (obyczaj, etykieta), który różnicuje hierarchicznie ludzi, oraz jue (muzyka), która jednoczy owe zróżnicowane jednostki we wspólnym działaniu, sprzyja wprowadzeniu powszechnego ładu i harmonii. „Można zrozumieć muzykę. Wpierw bowiem rozpoczyna się ona od współbrzmienia, a następnie muzycy grają swobodnie, lecz ton zachowują dźwięczny i harmonijny aż do końca” (Dialogi konfucjańskie, s. 54). Poglądy Konfucjusza służyły wychowywaniu społeczeństwa, funkcję wychowawczą winna pełnić także muzyka. „Należy umysł rozwijać przez badanie Księgi pieśni, wolę wzmacniać przez pełnienie obrzędów, a cnoty doskonalić przez uprawianie muzyki” (jw. s. 88). Znajdujemy u Konfucjusza myśli zbieżne z teorią etosu muzycznego Platona; chiński filozof ocenia muzykę według kategorii etycznych: „muzyka Szao jest piękna, a zarazem pełna dobroci, muzyka Wu zaś jest piękna, lecz nie ma w niej dobroci” (jw. s. 54). Konfucjusz otaczał kultem tradycję, potępiał pojawiające się często w jego czasach nowości jako „nieprzyzwoite i wyuzdane” i dowodził wyższości istniejącej tradycji. Krytykował pieśni i tańce szamanów oraz wróżbiarzy, zwracał uwagę na destrukcyjny wpływ pewnych rodzajów muzyki na człowieka. Wywodząca się z filozofii konfucjańskiej praktyka i teoria muzyki była szeroko komentowana i rozwijana w chińskiej literaturze (prace historyczne, pisma klasyczne, traktaty o muzyce, pamiętniki).

Rozkwit myśli konfucjańskiej przypada na okres panowania dynastii Han (206 p.n.e.–9 n.e.), kiedy to konfucjanizm stał się w Chinach filozofią (religią) państwową. W okresie tym ustabilizowały się konfucjańskie rytuały i obrzędy, w skład których wchodziły ceremonie ku czci Nieba, Ziemi i Przodków. Towarzysząca im muzyka (zwana ja-jue) podniesiona została do rangi muzyki państwowej. Ściśle przestrzegane reguły jej wykonania, których wprowadzenie przypisuje się Konfucjuszowi, ustalane były przez działający w czasach dynastii Sui (581–618) oraz Tang (618–907) państwowy urząd zajmujący się muzyką (jue-fu). Z uwagi na ogromne znaczenie konfucjanizmu kolejne dynastie chińskie dążyły do zachowania tradycyjnych form prezentacji muzyki w obrzędach konfucjańskich. Aż do 1911 ja-jue nie uległa praktycznie przeobrażeniom.

Literatura: L. Picken The Musie of Far Eastern Asia. China, w: New Oxford History of Music, t. 1: Ancient and Oriental Music, red. E. Wellesz, Londyn 1957; T. Żbikowski Konfucjusz, Warszawa 1960.