Długoraj, Wojciech

Długoraj Wojciech, Albertus *1557 lub 1558, †po 1619 (?), polski lutnista i kompozytor. O miejscu urodzenia Długoraja mówi określenie „Gostinensis”, które jednak może wskazywać na różne miejscowości w Polsce. Gry na lutni uczył się na koszt Samuela Zborowskiego, w którego służbie następnie pozostawał. Najpóźniej w 1579 uciekł z jego dworu, być może przebywał krótko w klasztorze Karmelitów w Krakowie, a na pewno wstąpił tu do bernardynów, gdzie 12 V 1580 złożył śluby zakonne. Już przed V 1581 został usunięty z klasztoru za niewłaściwy tryb życia. Następnie Zborowski zmusił go do powrotu na służbę, ale najpóźniej w 1583 Długoraj znowu uciekł, a dostarczając kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu listy kompromitujące politycznie Samuela Zborowskiego i jego brata Krzysztofa przyczynił się do ścięcia pierwszego i skazania na banicję drugiego z braci. Co najmniej od 1 VII 1583 do 15 I 1586 Długoraj był lutnistą królewskim. Przebywał w tym czasie w Krakowie oraz podróżował z dworem Batorego po kraju, m.in. do Warszawy i Grodna. Później zapewne opuścił Polskę obawiając się zemsty rodu Zborowskich. W 1590 prawdopodobnie starał się o miejsce na dworze księcia Ludwika w Stuttgarcie, a ok. 1619 być może przebywał w Lipsku.

Z utworów opatrzonych pełnym nazwiskiem kompozytora finale jest w całości polifoniczne: umieszczonemu w dolnym planie cantus firmus towarzyszy w górnym szybsza linia melodyczna o charakterze wirtuozowskim. Trzykrotne wystąpienie drugiej części cantus firmus kontrapunktowanej każdorazowo inaczej z zastosowaniem progresji charakterystycznych figur instrumentalnych nawiązuje do wariacji. W fantazji fragmenty polifoniczne przechodzą w pseudopolifonię i przebiegi akordowe. Ciągła zmienność faktury wraz ze zmianą szybkości ruchu, panującą w zasadzie ametrycznością oraz ze zmiennością i płynnością centrów tonalnych, nadaje utworowi swobodny, improwizacyjny charakter, przy którym uwypuklają się wysokie walory czysto brzmieniowe. Jeszcze mniejszą rolę odgrywa technika kontrapunktyczna w villanellach. Nie wiadomo, czy są to utwory oryginalne Długoraja, czy też intawolacje, nie odnaleziono bowiem jak dotąd ich wzorów wokalnych. Zdecydowanie przeważa tu pełnobrzmiąca faktura akordowa, a uwagę zwracają finezje rytmiczne. Podobnie akordowa, ale prymitywniejsza harmonicznie jest konstrukcja tańca polskiego, stanowiąca proste opracowanie wyjątkowo długiej melodii (może połączenia kilku melodii tanecznych) złożonej aż z 6 odcinków o symetrycznej budowie. Całe opracowanie przekształca się następnie w trójmiar, poza tym powtórzenie przebiega prawie bez różnic.

Z kompozycji opatrzonych tylko inicjałami fantazja i fuga to utwory polifoniczne, bazujące na imitacji frazy tematycznej, w obu opartej na trójdźwięku i ulegającej wariacyjnym przekształceniom. Prosty kontrapunkt, z przewagą dwugłosu, dość często sprowadza się do pochodu równoległych tercji. Charakterystyczne jest kilkakrotne zastosowanie kontrastu rejestrowego przez powtarzanie takiego dwugłosu o oktawę niżej lub wyżej. Równocześnie podkreśla to symetrię wewnętrznej budowy fantazji i fugi. W porównaniu z analogicznymi utworami ze zbioru Besarda obie villanelle z Tabulatury Długoraja są prostsze; cechą wspólną jest wyrazista i oryginalna rytmika, wynikająca w dwu ostatnich z rytmów dobiegających. Obie choreae to stereotypowe opracowania melodii tanecznych w traktowanym akordowo 4-głosie. W wolcie kompozytor ogranicza się najczęściej do prowadzenia melodii w górnym planie oraz basowej, stosując między tymi liniami imitacje.

Tabulatura opatrzona XIX-wiecznym napisem Lautenbuch des Albert Dlugorai to rękopis z oryginalną datą 1619, który zawiera 462 strony zapisane notacją lutniową niemiecką. W tabulaturze znajduje się prawie 550 utworów (intawolacje, tańce i samodzielne utwory lutniowe), przekazanych na ogół anonimowo. Pojawia się jednak także ponad 40 nazwisk lub inicjałów wybitnych kompozytorów (A. Ferrabosco, J.H. Schein, O. Vecchi), zwłaszcza lutnistów (Diomedes, Dowland, Laurencino), częściej – lutnistów mniejszej rangi, a także mało znanych muzyków działających w Dreźnie i Lipsku.

Literatura: Wstęp do Tańce polskie z tabulatur lutniowych. 1, wyd. Z. Stęszewska, Kraków 1962; Wstęp do Fantazje i wilanele na lutnię. Wojciech Długoraj, wyd. P. Poźniak, Kraków 1966; Sogenanntes Lautenbuch des Albert Dlugorai 1619, wyd. H. Speck, Lubeka 2001: Tree Edition [faksymile]; P. Poźniak Utwory Wojciecha Długoraja w rękopisach z Bazylei, Genui i Kolonii oraz w druku E. Mertela, w: Almanach muzykologii krakowskiej: 1911–2011, red. M. Woźna-Stankiewicz, Z. Dobrzańska-Fabiańska i A. Sitarz, Kraków 2016; M. Hottmar Diela poľských lutnistov v lutnovej zbierke Jean-Baptiste Besard: Thesaurus harmonicus (Köln 1603), w: Na pograniczach. Z odległej i bliskiej przeszłości. Studia o stosunkach kulturowych, red. R. Lipelt, Sanok 2019.