Della Valle, Pietro

Della Valle Pietro, zwany Il Pellegrino, *11 IV 1586 Rzym, †21 IV 1652 Rzym, włoski teoretyk muzyki i kompozytor, literat. Pochodził z arystokracji rzymskiej; od najmłodszych lat uczył się muzyki (cembalo, viola da gamba) u wybitnych artystów rzymskich: S. Tavolaccia, Q. Soliniego, M. Fraticellego i P. Quagliatiego. W młodości spędził pewien czas w Neapolu i na Sycylii. W latach 1614–26 podróżował po krajach Wschodu, docierając aż do Indii; z podróży przywiózł wiele zapisów melodii orientalnych. Della Valle brał czynny udział w życiu artystycznym Rzymu, działając m.in. w Accademie degli Umoristi (zwano go tam Il Fantastico); organizował imprezy teatralno-muzyczne, do których niejednokrotnie pisał teksty lub muzykę. Pierwszą z nich było Carro di fedeltà d’Amore (z muzyką P. Quagliatiego), udramatyzowana serenada wykonana podczas karnawału 1606 na wozie na ulicach Rzymu. Della Valle interesował się też żywo nowymi prądami w muzyce religijnej, a zwłaszcza tzw. dialogami, dramatycznymi imprezami pietystycznymi organizowanymi w kilku rzymskich oratoriach (Della Vallicella, Della Morte, Del Sanctissimo Crocefisso); sam napisał muzykę do szeregu z nich; wystawiane były w oratoriach i w pałacu Della Valli. Sądzi się, że on pierwszy przeniósł nazwę oratorio na samą formę wykonywanego utworu.

Zachowała się tylko jedna kompozycja Della Valli, o innych wiemy ze wzmianek w jego listach do G.B. Doniego z lat 1640–47, stąd przedstawiona wyżej lista jest niewątpliwie ułamkowa. W kompozycjach swych Della Valle realizował przede wszystkim założenia greckiej teorii etosu i budowy skal (w oparciu o interpretacje G.B. Doniego); wprowadzał po kilka skal greckich transponowanych, np. w dialogu Per la festa della Santissima Purificazione – 5 skal: dorycką, frygijską, eolską, lidyjską i hypolidyjską; dla właściwej realizacji towarzyszenia głosom wokalnym skonstruował specjalnie strojone instrumenty: violone panarmonico i cembalo triarmonico (esarmonico) z 3 manuałami, każdy do grania w innym rodzaju. W piśmie Discorso della musica dell’età nostra Della Valle podsumował zasady nowej stylistyki muzycznej XVII w., uznając za podstawowe przejrzystość faktury i rolę ekspresywną stosowanych środków muzycznych oraz ich ścisły związek z wyrażanym tekstem. Podał przy tym wielką ilość obserwacji dotyczących ówczesnego wykonawstwa, zwłaszcza wokalnego. Tekst Della Valli stanowi jedno z najobszerniejszych źródeł do historii życia muzycznego Rzymu w tym okresie.

Literatura: A. Solerti Le origini del melodramma, Turyn 1903; D. Alaleona Studi sulla storia dell’oratorio musicale in Italia, Turyn 1908, 2. wyd. Mediolan 1945; A. Ziino P. Della Valle e la musica erudita, „Analecta Musicologica” 1967; H.E. Smither A History of the Oratorio, t. 1, Chapell Hill 1977; E. Gross Music Manuscripts in the Library of St. Bonifaz, Munich. A Preliminary Catalogue, «Miscellanea Musicologica» VIII, Adelaide 1975; R. Giazotto Il grande viaggio di P. Della Valle il „Pellegrino” (1612–1626), Rzym 1988; R.R. Holzer „Sono d’altro garbo… Le canzonette ehe si cantano oggi”. P. Della Valle on Music and Modernity in the Seventeenth Century, „Studi musicali” XXI, 1992; Z.M. Szweykowski Między kunsztem a ekspresją, t. 2: Rzym, tamże przekład polski Discorso sulla musica dell’età nostra, Kraków 1994; S. Leopold i J. Steinheuer Al modo d’Orfeo. Dichtung und Musik im italienischen Sologesang des frühen 17. Jahrhunderts, „Analecta Musicologica” XXIX, 1995.