Coleman, Ornette

Coleman [k’o^ulm^en] Ornette, *19 III 1930 Fort Worth (Teksas), †11 VI 2015 Nowy Jork, amerykański saksofonista (altowy) i kompozytor jazzowy. Grał również na saksofonie tenorowym, skrzypcach i trąbce. Muzyczny samouk, studiował w 1959 przez jeden semestr w Lenox School of Jazz w Massachusetts. Początkowo grywał z różnymi zespołami rhythm and bluesowymi. W 1957 założył własny zespół z udziałem trębacza Dona Cherry’ego; w 1958 nagrał pierwszą płytę (Something Else). Wielokrotnie występował w Europie, także w Polsce na „Jazz Jamboree 1971”. Coleman, inicjator free jazzu, był jednym z najwybitniejszych nowatorów muzyki jazzowej, przywódcą jazzowej awangardy połowy lat 60. Zapoczątkował nową fazę jazzu, wolnego od tradycyjnych uzależnień tonalnych, formalnych i schematyzmu dźwiękowego. Reprezentował pogląd, że porządek muzyczny w jazzowej improwizacji powinien wynikać nie z „zewnętrznych”, z góry narzuconych zasad, ale z „wewnętrznych” właściwości samego instrumentu. Muzyka Colemana, dziś zaliczana już do klasyki jazzu nowoczesnego, wywołała na początku lat 60. falę protestów i sprzecznych opinii w środowisku jazzowym.

Pod koniec lat 60. występował wraz ze swymi dawnymi współpracownikami: Charliem Hadenem, Donem Cherrym, Billem Higginsem i Eddiem Blackwellem (m.in. albumy: The Unprecedented Music of O. Colemann 1968, Crisis 1969, Broken Shadows 1969). W tym czasie Coleman komponował i nagrywał też utwory kameralne (Forms and Sounds, Saints and Soldiers, Space Flight) i orkiestrowe (suita Skies of America 1972). W 1975 założył zespół Prime Time, który realizował jego nową koncepcję muzyki o nazwie „harmolodics” (płyty Dancing in Your Head i Body Meta 1976). W latach 80. Coleman nagrał płyty: Opening the Caravan Dreams 1985, Song X 1986 (z Patem Methenym), In All Languages 1987, Virgin Beauty 1988 (z zespołem Grateful Dead); w 1985 wystąpił w dokumentalnym filmie Ornette. Made in America (reż. S. Clark). W 1990 skomponował muzykę baletową Architecture of Motion; w 1991 wydał płytę z muzyką do filmu Naked Lunch (reż. D. Cronenberg), zaś w 1995 album Tone Dialing. Koncertował w Polsce podczas festiwalu Jazz Jamboree w 1971, 1984, 1997. Jest zwycięzcą wielu ankiet w różnych periodykach jazzowych; otrzymał kilka tytułów honorowych przyznanych mu przez m.in.: University of Pennsylvania (1989), California Institute of the Arts (1990), Boston Conservatory of Music (1993), New School of Social Research (1994).

Coleman jest powszechnie uważany za pioniera jazzowej awangardy okresu lat 60., polegającej na rezygnacji z symetrii okresowej tematów i chorusów, z zależności od systemu dur-moll. Coleman przeszedł do kolektywnej improwizacji, zmiennego pulsu (tzw. glide), „ogrywania” w oparciu o skale zmiennych centrów tonalnych. Ukoronowaniem jego poszukiwań dźwiękowych stał się album płytowy Free Jazz. Double Quartet (Atlantic 1960). W Polsce stylistyka free jazzu wywarła już w 1963/64 wielki wpływ na T. Stańkę, później na W. Nahornego, A. Kurylewicza, J. Miliana, J. Wróblewskiego. Nieprecyzyjny termin z lat 70. „harmolodyzm”, w przełożeniu na język muzyczny okazał się w istocie syntezą funku, free jazzu, czarnego rhythm and bluesa, muzyki tanecznej i etnicznej – a więc elementów występujących wcześniej w jazzie, lecz nieco inaczej ustrukturowanych; wraz ze swobodą tonalną i rytmiczną, a zwłaszcza nowoczesnym brzmieniem elektronicznym propozycja Colemana stanowiła jednak atrakcyjną alternatywę dla klasycznego jazzu. Koncepcje Colemana oddziaływały na spore grono muzyków przełomu lat 70. i 80., m.in. na gitarzystę Jamesa „Blood” Ulmera i perkusistę Ronalda Shannona Jacksona, w Polsce zaś na zespoły Tie Brek i Young Power. Idee Colemana z lat 70., zawsze wzbudzały jednak kontrowersje wśród części odbiorców i krytyków. Natomiast historycy jazzu zgodnie twierdzą, iż Coleman największą rolę odegrał przede wszystkim jako współtwórca free jazzu na początku lat 60.