Cazzati [kaccˊati] Maurizio, *1616 Luzzara (Reggio Emilia), † 28 IX 1678 Mantua, włoski kompozytor i organista, ksiądz. Był uczniem L. Viadany. W 1633 był muzykiem księcia Guastalli Ferrante III, 1641 został kapelmistrzem kolegiaty S. Andrea w Mantui, w latach 1646–48 kapelmistrz kapeli Scipione Gonzagi, diuka Sabbionety i Bozzolo. Pod koniec 1648 osiadł w Ferrarze, gdzie od 1648 do 1652 był kapelmistrzem w Accademia della Morte. W 1650 przeniósł się do Bergamo; był tam członkiem Accademia degli Eccitati, a od 1653 kapelmistrzem w kościele S. Maria Maggiore. W IV 1657 wrócił na swoje stanowisko w Ferrarze. Od VIII 1657 przebywał w Bolonii, gdzie został wybrany kapelmistrzem w bazylice S. Petronio. Rozwinął tam bardzo ożywioną działalność, reorganizując, powiększając kapelę i podnosząc jej poziom; stworzył w ten sposób warunki dla wspaniałego rozkwitu muzyki instrumentalnej w S. Petronio. Po paru latach popadł w zatarg z G.C. Arrestim, drugim organistą bazyliki S. Petronio, który w piśmie Dialogo fatto tra un maestro ed un discepolo desideroso d’approfittare nel contrappunto (rękopis z 1659) zarzucał Cazzatiemu niekompetencję, nieznajomość kontrapunktu, wytykał błędy w utworach; istotnym motywem ataku była niechęć do nie-bolończyka. Cazzati podjął polemikę, m.in. publikując Risposta alle oppositione fatta dal Signor Giulio Cesare Arresti… (Bolonia 1663). Spór był długotrwały, Cazzati wycofał się zeń; w 1671 opuścił Bolonię i osiadł na stałe w Mantui, gdzie do śmierci piastował stanowisko kapelmistrza księżnej Anny Izabelli Gonzagi oraz kapelmistrza tamtejszej katedry. Cazzati był bardzo płodnym kompozytorem, dbającym o wydawanie swych utworów; zarówno w Bolonii, jak i w Mantui posiadał nawet własną drukarnię. Wydał 66 opusów, z których op. 4, 60–62 i 64 zaginęły; ponadto wiele utworów pozostało w rękopisach.
Największe znaczenie Cazzatiego polega na stworzeniu tzw. szkoły bolońskiej S. Petronio, specjalizującej się w muzyce instrumentalnej. Z opusowanych zbiorów samego Cazzatiego 10 poświęconych jest wyłącznie muzyce instrumentalnej. Najważniejsze są tu sonaty pisane na różną ilość instrumentów, od polichóralnych sonat, zgodnych z założeniami szkoły weneckiej, aż do sonat na 2 instrumenty. Cazzati zapoczątkował pisanie sonat na trąbkę z zespołem smyczkowym; wyraźnie zaznaczał jednak w przedmowach możliwość wymieniania trąbki na skrzypce. Podkreśla się znaczenie tych utworów dla rozwoju koncertu instrumentalnego. Sonaty Cazzatiego są wielocząstkowe, często ostatnia część nawiązuje do początku, na sposób canzony; niektóre z nich jako podtytuły noszą oznaczenie canzona lub sinfonia. W późniejszych sonatach kompozytor odchodzi od wieloodcinkowości na rzecz formy bardziej zintegrowanej, choć nie ma jeszcze u Cazzatiego ustalonego następstwa temp; motywika jest często o charakterze tanecznym. Krótkie odcinki, częste imitacje pomiędzy instrumentem solowym i linią basso continuo, w sonatach skrzypcowych motywika pozbawiona specyfiki skrzypcowej wskazują na wpływ myślenia organowego. W zakresie muzyki religijnej Cazzati komponował w obu współczesnych mu stylach, jednakże wyraźnie preferował stile antico. W utworach koncertowych występują wszystkie ukształtowania koncertu religijnego właściwe dla 1. połowy wieku (wersetowy, rondowy, o formie łukowej i inne). Chętnie też używa Cazzati zespołu ripieni jako przeciwstawienia zespołowi voces concertantes, również na sposób właściwy dla 1. połowy XVII w. Jego oratoria i muzyka pisana dla widowisk nie są jeszcze przebadane. Obfitości kompozycji Cazzatiego nie zawsze dorównuje ich wartość artystyczna, pisane są jednak z akademicką poprawnością; w utworach instrumentalnych rozwijał zwłaszcza piękne Adagia.
Literatura: A. Schering Geschichte des Instrumental-Konzerts, Lipsk 1905, wyd. zrewidowane 1965; A. Schlossberg Die italienische Sonata für mehrere Instrumente im 17. Jahrhundert, Heidelberg 1932; W.S. Newman The Sonata in the Baroąue Era, Chapel Hill 1959; A. Braga L’ „eccitata” polemica tra G.C. Arresti e M. Cazzati, w: I quaderli della biblioteca di Conseruatorio G.B. Martini, Bolonia 1964; A. Schnoebelen Cazzati versus Bologna: 1657–71, „The Musical Quarterly” LVII, 1971; J. Suess The Ensemble Sonatas of Maurizio Cazzati, „Analecta Musicologica” 19 (1979); J. Suess The Rise of the Emilian School of Instrumental Music in Late 17th-Century Italy, „International Musicological Society Congress Report”, 13 (1982); U. Brett Music and Ideas in Seventeenth-Century Italy. The Cazzati-Arresti polemic, «Outstanding Dissertations in Music from British Universities» t. 2, Nowy Jork 1989; W. Apel Italian Violin Music in the 17th Century, Bloomington (Indiana) 1990; P. Mioli Dal 1649 al 1677. Arie, cantate e canzonette nell’opera di M. Cazati, «Antiquae Musicae Italicae Studiosi», Como 1992; P. Allsop The Italian „Trio” Sonata. From Its Origins until Corelli, Oksford 1992; A. Moccia Nuovi documenti per la biografia di M. Cazzati, „Rivista internazionale di musica sacra” XIV, 1993; S. Kübler Contesto storico-stilisticio e destinazioni d’uso delle sonate per tromba di Maurizio Cazzati, „Rivista Italiana di Musicologia” XXIX (1993); Z.M. Szweykowski Technika polichóralna, jej typy i przemiany, «Historia Muzyki XVII wieku. Muzyka we Włoszech», red. Z.M. Szweykowski, t. 2, Kraków 2000; G. Vecchi Didassi lirico drammatica delle arti figurative e riflessi in alcune Cantate morali e spirituali di Maurizio Cazzati w: ks. pamiątkowa Marcello Conatiego, red. M. Capra, Lucca 2000; C. Churnside Images of crying in Bolognese sacred cantatas: The Jesuit influence, „British postgraduate musicology” 8 (2006); Maurizio Cazzati (1616–1678) musico guastallese: Nuovi studi e prospettive metodologiche, red. P. Giorgi, Guastalla 2009; P. Giorgi „I musici parti del mio debole ingegno”: La produzione musicale a stampa di Maurizio Cazzati, „Rivista internazionale di musica sacra” XXXII (2011); R. Zitellini „Nuovamente ristampata con nuove aggiunte”: A study on the auto-revision activities of Maurizio Cazzati in his music reprints, „Schweizer Jahrbuch für Musikwissenschaft” XXXIII (2013); A. Patalas Muzyka w kościele San Domenico w Bolonii w czasach Cazzatiego i Pertiego w: Życie muzyczne w klasztorach dominikańskich w dawnej Rzeczpospolitej, red. A. Patalas, Kraków 2016; G. Giovani I Diporti spirituali per camera e per oratorii di Maurizio Cazzati dedicati a Laura Martinozzi d’Este: Una Scala Paradisi musicale w: Dramma scolastico e oratorio nell’età barocca, red. N. Maccavino, Reggio Calabria 2019; R. Zitellini Maurizio Cazzati’s „unsold music”, „Fontes artis musicae” LXIX (2022).
Kompozycje:
Salmi e messa a cinque voci, doi violini, con letanie (…) a quattro e doi violini… op. 1, wyd. Wenecja 1641
Canzoni a 3., doi violini, e violone, col suo basso continuo e nel fine un confitebor & un Letatus a 3 voci… op. 2, wyd. Wenecja 1642, 3. wyd. Bolonia 1663
Le concertate lodi… op. 3, na 2–4 głosy, wyd. Mediolan 1647, 2. wyd. Bolonia 1670
Il primo libro de motetti a voce sola… op. 5, wyd. Wenecja 1647, 2. (?) wyd. Bolonia 1670
Il secondo libro de motetti a voce sola… op. 6, wyd. Wenecja 1648
Compieta e letanie… op. 7, na 4 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1647, 2. wyd. Bolonia 1670 (poszerzone)
Il secondo libro delle sonate… op. 8, na 1–4 instrumenty, wyd. Wenecja 1648
Messa e salmi e letanie… op. 9, na 3 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1648
Motetti… op. 10, na 2 głosy, wyd. Wenecja 1648, 2. wyd. Antwerpia 1665
Arie, e cantate a voce sola… op. 11, ks. 1, Wenecja 1649
Motetti… op. 12, na 2–4 głosy, b.c., wyd. Wenecja 1650, 2. wyd. Antwerpia 1662
Il terzo libro de motetti a voce sola… op. 13, wyd. Wenecja 1651
Correnti e baletti… na 3–4 instrumenty, wyd. Antwerpia 1651
Messa e salmi a quattro voci con istromenti & ripieni a beneplacito, et altri salmi a 1. 2. 3. con gli istromenti obligati… op. 14, wyd. Wenecja 1653
Correnti e baletti a cinque (…) con alcune a 5. 6. 7. 8… op. 15, wyd. Wenecja 1654, 2. wyd. Bolonia 1667
Motetti e hymni a voce sola… op. 16, wyd. Wenecja 1655, 2. wyd. Antwerpia 1658
Messa e salmi… op. 17, na 5 głosów, wyd. Wenecja 1655, 2. wyd. Bolonia 1667
Suonate a due violini col suo bosso continuo per l’organo & un altro a beneplacito per tiorba, o violone… op. 18, wyd. Wenecja 1656, 5. wyd. Bolonia 1679
Antifone, letanie, e Te Deum… op. 19, na 8 głosów, organy ad libitum, wyd. Wenecja 1658, 2. wyd. Wenecja 1686
Cantate morali (…) a voce sola… op. 20, wyd. Bolonia 1659, 2. wyd. Bolonia 1679
Correnti, balletti, galiarde…, na 3–4 instrumenty, wyd. Wenecja 1659 (przedruk w nowym układzie wydanych już poprzednio utworów)
Salmi per tutto l’anno… op. 21, na 8 głosów, organy ad libitum, wyd. Bolonia 1660
Trattenimenti per camera d’arie, correnti, e balletti a due violini, e violone, se piace… op. 22, wyd. Bolonia 1660
Tributo di sagri concerti… op. 23, na 2–4 głosy, organy, wyd. Bolonia 1660, 3. wyd. Antwerpia 1663
Messa e salmi a tre (…) con violini, e ripieni a beneplacito… op. 24, wyd. Bolonia 1660
Il quarto libro de motetti a voce sola… op. 25, wyd. Bolonia 1661
Madrigali, e canzonette per camera… op. 26, na 2–3 głosy, skrzypce, wyd. Bolonia 1661
Canzonette per camera a voce sola… op. 27, wyd. Bolonia 1661
Messe brevi a otto voci, con una concertata a 4. e suoi ripieni a beneplacito… op. 28, wyd. Bolonia 1662, 3. wyd. Bolonia 1685 lub 1686
Hinni per tutto l’anno a voce sola con violini a beneplacito… op. 29, wyd. Bolonia 1662
Correnti, e balletti per sonare nella spinetta, leuto o tiorba, overo violino, e violone, col secondo violino a beneplacito… op. 30, wyd. Bolonia 1662
Messa e salmi per li defonti a cinque voci con le lettioni a 1. 2. 3. con (…) due violini e cinque parti di ripieno a beneplacito… op. 31, wyd. Bolonia 1663
Antifone e letanie a 2. 3. 4. e 5 parte con violini, e senza, & i suoi ripieni beneplacito… op. 32, wyd. Bolonia 1663
Salmi da capella per tutto l’anno… op. 33, na 4 głosy, b.c. ad libitum, wyd. Bolonia 1663, 2. wyd. Wenecja 1664
Sacri concerti di motetti… op. 34, na 2 głosy, b.c., wyd. Bolonia 1664
Sonate a due, tre, quattro, e cinque, con alcuneper tromba… op. 35, wyd. Bolonia 1665, 3. wyd. Antwerpia 1677
Messa e salmi a cinque voci con quattro istromenti, e suoi ripieni, & altre salmi a 3. e 4. con violini… op. 36, wyd. Bolonia 1665
Messa e salmi a quattro voci con due violini obligati, e quattro parti di ripieno a beneplacito, con altri salmi a due, e tre voci… op. 37, wyd. Bolonia 1666
Salmi per le domeniche (…) et altri salmi… op. 38, na 3–5 i 8 głosów, wyd. Bolonia 1666
Il quinto libro de motetti a voce sola… op. 39, wyd. Bolonia 1666
Compieta concertata a due, tre, e quattro voci, con violini, e ripieni… op. 40, wyd. Bolonia 1666
Arie e cantate a voce sola… op. 41, wyd. Bolonia 1666
Le quattro antifone… op. 42, na sopran, 2 skrzypiec, organy, wyd. Bolonia 1667
Il quarto libro delle canzonette a voce sola… op. 43, wyd. Bolonia 1667, 2. wyd. Bolonia 1668
Sacre lamentationi della Settimana Santa… wyd. Bolonia 1668
Benedictus, Miserere e Tantum ergo… op. 45, na 4 głosy, 2 skrzypiec ad libitum, wyd. Bolonia 1668
Il quinto libro delle canzonette a voce sola, con violini a beneplacito… op. 46, wyd. Bolonia 1668
Sacri concerti a due, tre, quattro, e cinque parte con violini, e parte senza… op. 47, wyd. Bolonia 1668, 2. wyd. Antwerpia 1676
Messa, salmi e litanie a tre… op. 48, na 2 soprany, bas, wyd. Bolonia 1668
Diporti spirituali per camera e per oratorii, a una, due, tre e quattro… op. 49, wyd. Bolonia 1668
Varii, e diversi capricci… op. 50, na 1–3 instrumenty, b.c., wyd. Bolonia 1669
Motetti a voce sola con due violini… op. 51, wyd. Bolonia 1669 (?), 3. (?) wyd. Antwerpia 1682
Motetti a otto voci, con il suo basso continuo a beneplacito… op. 52, wyd. Bolonia 1669
Salmi di terza con le tre sequenze correnti dell’anno… op. 53, wyd. Bolonia 1669
Salmi brevi da capella… op. 54, na 8 głosów, b.c. ad libitum, wyd. Bolonia 1669
Sonate a due istromenti… op. 55, skrzypce i violone, wyd. Bolonia 1670
Messe da capella (…) con alcuni Magnificat… op. 56, na 1–2, 4 głosy, wyd. Bolonia 1670
Hinni sacri per tutto anno… op. 57, na 4 głosy, b.c. ad libitum, wyd. Bolonia 1670
Salmi brevi a quattro voci concertati con due violini e quattro parti di ripieno a beneplacito… op. 58, wyd. Bolonia 1671
L’armonia sacra dell antifone a voce sola… op. 59, ks. 1, wyd. Mantua 1672
Il sesto libro delli motetti a voce sola… op. 63, wyd. Mantua 1676
Motetti a voce sola… op. 65, ks. 8, wyd. Bolonia 1678, 2. wyd. Wenecja 1685
Duetti per camera… op. 66, wyd. Bolonia 1677
Utwory wok-instr, instr.w rkp. Biblioteque nationale, Paryż, Archivio di San Petronio, Bolonia,
***
Espressione in versi di alcuni fatti di San Giuseppe, oratorium, wyk. Bolonia 1659
Celeste aiuto a chi ben fa non manca, oratorium, wyk. Bolonia 1664
Il zelante difeso, oratorium, wyk. Bolonia 1664
Il Caino condannato, oratorium, wyk. Bolonia 1664
Il Diluvio, oratorium, wyk. Bolonia 1664
Il transito di San Giuseppe, oratorium, wyk. Bolonia 1665
Il Sisara, oratorium, wyk. Bolonia 1667
La Psiche deificata, oratorium, wyk. Bolonia 1668
La Giuditta, oratorium, wyk. Bolonia 1668
La vittoria di San Filippo Neri, oratorium, wyk. Bolonia 1669
Santa Maria Maddalena a sepolcro di Cristo, Bolonia, b.d.
sceniczne (zaginione):
I gridi di Cerere, dramat, tekst Florio Tori, wyst. Ferrara 1652
Il carnevale esigliato, dramat, tekst Almerico Passarelli, wyst. Ferrara 1652
Ercole effeminato, dramat, teks Almerico Passarelli, wyst. Bergamo 1654
Le gare de ‘Fiumi, dramat, tekst Gianbattista Sanuti Pellicani wyst. Bolonia 1658
Le gare d’ Amore e di Marte, dramat, tekst Francesco Salvadori, wyst. Bolonia 1662
Edycje:
sonata La Martinenga op. 18 nr 9 wyd. W. Danckert, „Hortus Musicus” XXXIV, 1949
sonata La Pellicana op. 55 nr 1 w: Historical Anthology of Music, red. A.Th. Davison, t. 2 oraz w: F. Gieglig Die triosonate, «Das Musikwerk» XV, Kolonia 1959
sonaty La Vertua op. 8 nr 1, La Rosella op. 18 nr 7 oraz sonaty op. 35 nr 1 i 7 w: W. Klenz Bononcini, Durham (Karolina Północna) 1959
sonaty op. 35 nr 10–12, wyd. E. Tarr w: Musica rara italiana, Londyn 1961
3 motety solowe op. 65 wyd. R. Ewerhart w: «Cantio sacra» XIX, LV, LX, Kolonia 1964–71
M. Cazzati Cantatas, wyd. A. Schnoebelen, «Italian Cantata in the Seventeenth Century» VIII, Nowy Jork 1985.
Sonaty op. 8, w: R. Armstrong Maurizio Cazzati Il secondo libro delle sonate, Long Beach (California) 1984
Messa à 4. con violini, e ripieni à beneplacito, wyd. Anne Schnoebelen, Nowy Jork 1997
Salve mundi triumphatrix oraz Obstupescite gentes w Sacra corona (Venice, 1656), wyd. P.A. Rismondo, Middleton 2015
Due cantate spirituali per San Francesco Saverio, wyd. G. Giovani, Rzym 2015
Mi serpe nel petto oraz Volgete il guardo w: Arie a voce sola de diversi auttori: Venice, 1656, wyd. P.A. Rismondo, Middleton 2018
