Czym jest dozwolony użytek?

Dozwolony użytek

to możliwość nieodpłatnego korzystania z cudzego utworu bez zgody posiadacza autorskich praw majątkowych. Dozwolony użytek osobisty daje możliwość korzystania z utworu, w tym jego powielania na użytek własny lub osób najbliższych. Istnieje także dozwolony użytek publiczny, z którego korzystają w szczególności szkoły, biblioteki czy muzea.

• DOZWOLONY UŻYTEK PRYWATNY

  – prawo do nieodpłatnego korzystania – bez zezwolenia twórcy – z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Prawo to obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa (osoby spokrewnione w linii prostej: np. ojciec z synem, babcia z wnuczką lub linii bocznej: np. ciotka i siostrzeniec, brat z siostrą), powinowactwa (związek między małżonkiem a całą rodziną drugiego małżonka) lub stosunku towarzyskiego.

Zgodnie z powyższym:

• • Możesz w sposób legalny korzystać z każdego chronionego zasobu (np. filmów, nut, zdjęć, książek), gdy robisz to dla własnych, niezarobkowych celów, w tym rozwijania pasji, samorozwoju, np. domowego muzykowania. Pamiętaj jednak, aby nie udostępniać w sieci żadnego nagrania audio lub audio video, podczas którego korzystasz z twórczości innej osoby, nawet wtedy, gdy nagrywasz się podczas ćwiczeń gry na instrumencie czy prób śpiewu.
  • Możesz skserować fragmenty lub całą książkę na potrzeby własne lub Twoich najbliższych znajomych i rodziny. Pamiętaj, aby nikomu nie oferować odsprzedania kserokopii.
  • Możesz modyfikować dowolny utwór, tj. wprowadzać w nim własne zmiany, nie pytając o zgodę posiadacza autorskich praw majątkowych, o ile nie będziesz takiego utworu rozpowszechniać w żaden sposób, tj. w sieci Internet lub innym ogólnodostępnym miejscu.

• DOZWOLONY UŻYTEK PUBLICZNY

  – prawo do korzystania z utworów objętych autorskimi prawami majątkowymi przez określoną grupę podmiotów. Działanie takie może odbywać się w pewnych okolicznościach wskazanych w ustawie i jest uzasadnione celami istotnymi społecznie.

• DOZWOLONY UŻYTEK PUBLICZNY W CELACH EDUKACYJNYCH:

Art. 27 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, że instytucje oświatowe mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia działalności naukowej korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu, w tym zwielokrotniać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów nieprzekraczające 25% objętości utworu, pod warunkiem że korzystanie to nie ma charakteru zarobkowego oraz odbywa się na odpowiedzialność tych instytucji, na ich terenie lub w innym miejscu, lub za pośrednictwem bezpiecznego środowiska elektronicznego dostępnego, dzięki zastosowaniu procedur uwierzytelniających, tylko dla uczących się i nauczających lub prowadzących działalność naukową w danej instytucji.

Wskazane poniżej zasady dotyczą zatem zarówno nauczycieli jak i uczniów.

Użycie danego utworu w szkole jest dozwolone pod warunkiem, że osiąga się w ten sposób cel dydaktyczny, polegający na zaznajomieniu się z utworem lub uzyskanie nowych umiejętności przy jego pomocy. Dlatego przy organizacji wieczoru filmowego albo przedstawienia szkolnego warto zwrócić uwagę, czy wybrany repertuar spełnia ten warunek. Pamiętaj, aby nie prowadzić transmisji wspomnianych wydarzeń szkolnych, bowiem dozwolony użytek edukacyjny jest ograniczony do działalności w granicach placówek edukacyjnych. 

Zgodnie z powyższym:

• • Możesz legalnie korzystać z każdego zasobu (np. filmów, nut, zdjęć, książek), niezależnie od źródła ich pochodzenia, o ile robisz to podczas lekcji albo innych szkolnych zajęć. Możesz zatem rozpowszechniać te zasoby wyłącznie w gronie uczniów i nauczycieli. Dotyczy to także organizacji różnych wydarzeń na terenie szkoły, gdzie np. udostępniasz w celach dydaktycznych film, fragmenty książek. Na taką projekcję mogą przyjść wyłącznie uczniowie i nauczyciele. Możesz także korzystać z nagrania takiej projekcji, tylko pod warunkiem, że nagranie jest rejestrowane w celach archiwalnych i nie zostanie udostępnione publicznie, np. na stronie internetowej szkoły, YouTube, czy też rozesłane do grupy ludzi spoza grona nauczycieli i uczniów.
  • Możesz legalnie powielać (kserować, skanować i wysyłać mailem, nagrywać na nośniki danych) fragmenty dowolnych utworów (filmów, książek, muzyki) swoim uczniom i wykorzystywać je do celów edukacyjnych. Pamiętaj jednak, aby nie udostępniać tych materiałów osobom spoza grona uczniów, w tym na ogólnodostępnych stronach internetowych do pobrania.
  • Podczas imprez szkolnych (akademii, przedstawień) możesz wykonywać dowolne utwory bez pytania twórców o zgodę oraz bez potrzeby uzyskania stosownych licencji i zapłaty wynagrodzenia twórcom. Pamiętaj jednak, że wstęp na takie wydarzenie musi być bezpłatny, a ewentualne nagranie takiego wykonania nie może zostać rozpowszechnione poza szkołą, tj. umieszczone w sieci Internet i udostępnione osobom spoza grona uczniów i nauczycieli.
  • W ramach zajęć lekcyjnych czy wydarzeń szkolnych możesz modyfikować dowolny utwór, tj. wprowadzać w nim zmiany (np. w wierszach, piosenkach, fotografiach), nie pytając o zgodę posiadaczy praw, o ile nie będziesz rozpowszechniać tych utworów w żaden sposób poza szkołą.
  • Pamiętaj, aby nie udostępniać wśród uczniów kopii dużego utworu (np. książki). Jednak uczniowie sami, na swój własny, prywatny użytek, mają prawo skserować nawet całą książkę.
  • Możesz legalnie korzystać z nut podczas prób i wystąpień szkolnego chóru czy orkiestry, gdy wydarzenie nie jest rejestrowane ani udostępniane w sieci Internet oraz gdy udział w nim ograniczony jest wyłącznie do nauczycieli i uczniów, a wstęp jest nieodpłatny. Dotyczy to także korzystania z nut podczas lekcji gry na instrumencie, które odbywają się na terenie szkoły.

• DOZWOLONY UŻYTEK PUBLICZNY W CELACH INFORMACYJNYCH:

W celach informowania o aktualnych wydarzeniach (np. w ramach prowadzenia gazetki szkolnej) możesz używać fragmentów utworów wykorzystanych w trakcie tych wydarzeń –  np. w artykule o wernisażu czy wystawie, na której była Twoja klasa, możesz wykorzystać zdjęcia, na których widać chronione prawem utwory.

• DOZWOLONY UŻYTEK PUBLICZNY – PRAWO CYTATU:

Możesz wykorzystywać fragmenty cudzych utworów (lub drobne utwory w całości) podczas tworzenia własnych, korzystając z prawa cytatu. Jest to możliwe np. podczas pisania pracy magisterskiej, licencjackiej lub doktorskiej, gdzie konieczne jest korzystanie z dorobku naukowego poprzedników. Podczas przygotowywania pracy magisterskiej, licencjackiej czy doktorskiej dozwolone jest korzystanie z prawa cytatu. Pozwala ono na włączenie do własnego dzieła fragmentu innego utworu. Takie działanie jest legalne przy zachowaniu kilku zasad:

• • z prawa cytatu można korzystać pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz podania źródła;
  • cytować można jedynie na potrzeby własnego dzieła;
  • fragment innego utworu, który zostanie tak zamieszczony, musi być legalnie rozpowszechniony (czyli na przykład został zaczerpnięty z opublikowanej legalnie książki);
  • przepisy nie określają, jak duży fragment można cytować, ale z pewnością nie wolno w ten sposób cytować całego utworu, chyba że jest drobny albo mamy do czynienia z utworem fotograficznym lub plastycznym, wtedy dopuszczalne jest zacytowanie nawet całego utworu;
  • korzystanie z prawa do cytatu musi być uzasadnione wyjaśnianiem danego dzieła, jego analizą krytyczną bądź nauczaniem lub określone prawami gatunku twórczości.