Bloch, Augustyn

Bloch Augustyn Hipolit, *13 VIII 1929 Grudziądz, †6 IV 2006 Warszawa, polski kompozytor i organista. W 1954 ukończył w PWSM w Warszawie studia organowe u F. Rączkowskiego, a w 1956 kompozycję u T. Szeligowskiego. W latach 1947–57 koncertował jako organista we Wrocławiu, Oliwie, Warszawie. Nagrał recitale organowe dla radia. W latach 1954–77 Bloch związany był stałą współpracą z Teatrem Polskiego Radia jako twórca muzyki do słuchowisk. W 1960 otrzymał nagrodę Polskiego Radia za twórczość muzyczną dla dzieci.

Był laureatem międzynarodowych konkursów kompozytorskich: w Vercelli w 1953 za Wariacje fortepianowe, w Monako w 1961 za Medytacje i w 1963 za balet Oczekiwanie. W 1969 w Paryżu zdobył za swoje Dialoghi III miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO. W 1971 otrzymał Nagrodę Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1975 Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży. Wiele kompozycji Blocha wykonywano na festiwalu Warszawska Jesień. W latach 1977–79 oraz 1983–87 Bloch był wiceprezesem Zarządu Głównego ZKP, od 1979 do 1987 przewodniczącym komisji programowej festiwalu Warszawska Jesień. W 1981 otrzymał doroczną nagrodę ZKP.

W pierwszych utworach kompozytor pozostawał pod wpływem tendencji klasycyzujących (Wariacje, Sonata, Concertino); wykorzystywał również swoje doświadczenia wyniesione z organowej praktyki wykonawczej. Dalszym ogniwem w rozwoju jego techniki kompozytorskiej były utwory wokalno-instrumentalne (Impressioni poetiche, Espressioni i Medytacje), świadczące o umiejętności operowania środkami wokalnymi. Dobór opracowywanych tekstów, w których dominują treści humanistyczne, ogólnoludzkie, wskazuje na postawę ideową kompozytora.

W latach 60. krystalizuje się główny kierunek twórczości Blocha – muzyka sceniczna. Kompozytor ujawnia w niej wyjątkową muzykalność i umiejętność tworzenia muzyki o prostej dramaturgii przy równoczesnym wzbogacaniu środków technicznych. I tak np. już w swym pierwszym balecie pt. Voci Bloch stosuje technikę dodekafoniczną. W późniejszych utworach podstawą kształtowania formalnego staje się seria (jedna lub kilka w utworze) i jej liczne przekształcenia (np. Dialoghi, Gilgamesz). Oryginalne rozwiązanie konstrukcyjne prezentuje Enfiando na orkiestrę, utwór oparty na efekcie dynamicznym enfiando. Współczesne środki techniczne i eksperymenty formalne Bloch osadzał niekiedy w klimacie muzyki archaicznej, śpiewów gregoriańskich i synagogalnych (Medytacje, Ajelet). Wiąże się z tym problem traktowania tak ważnego dla współczesnych kompozytorów elementu, jakim jest barwa dźwięku, a w związku z tym dobór obsady instrumentalnej. Jest ona u Blocha bardzo jednolita; w większości utworów występują rozbudowane zestawy instrumentów perkusyjnych o ustalonej i nieustalonej wysokości. Perkusja, będąca jednym z podstawowych środków wypowiedzi artystycznej Blocha, nie tylko realizuje skomplikowane układy rytmiczno-metryczne, ale i zyskuje specyficzne znaczenie kolorystyczne. Podobną rolę pełni również często współdziałający z perkusją głos ludzki (np. Voci, fragmenty Depeszy, Gilgamesz, Salmo gioioso i in.), traktowany czysto instrumentalnie, co wyraża się w zapożyczeniach instrumentalnych środków artykulacyjnych (glissando, frullato), zastosowaniu wokalizy w ciągu całego utworu (Voci, Salmo gioioso) lub specjalnie preparowanego tekstu (Gilgamesz). W utworach z ostatnich lat kompozytor jeszcze wyraźniej rezygnuje z myślenia melodyczno-harmonicznego na rzecz efektów sonorystycznych, stosowania techniki serialnej i polichronicznej racjonalizacji czasu.

W każdym z uprawianych gatunków, tak w muzyce instrumentalnej, jak i wokalnej czy scenicznej, Bloch sięgał chętnie do tematyki biblijnej, niekiedy tylko poprzez cytat lub tytuł. Utwory organowe Blocha weszły do repertuaru wybitnych organistów, ceniona jest też jego twórczość dla dzieci, przystępna i atrakcyjna pod względem muzycznym, ma duży walor artystyczno-dydaktyczny i wskazuje na szczególną wrażliwość twórcy. Utwory Blocha zarówno przeznaczone na duży aparat wykonawczy, jak też kameralne czy solowe odznaczają się szeroką skalą ekspresji. Kompozytor operował w zróżnicowany sposób materiałem dwunastodźwiękowej skali, dynamiką rytmów i barw, nie rezygnując ze swych wcześniejszych zdobyczy sonorystycznych.

Literatura: A. Bońkowska i J. Kański Trzy polskie balety, „Ruch Muzyczny” 1964 nr 22 (w tym o Oczekiwaniu); H. Schiller „Dialoghi” Augustyna Blocha, „Ruch Muzyczny” 1966 nr 22; Augustyn Bloch, „Ruch Muzyczny” 1971 nr 11 (wywiad z Blochem); Kompozytorzy mówią. Augustyn Bloch Rozmawiała I. Grzenkowicz, „Ruch Muzyczny” 1971 nr 15; „Bardzo śpiąca królewna” Blocha, w: O muzyce polskiej na festiwalu, „Ruch Muzyczny” 1974 nr 23 (wypowiedzi L. Erhardta, T. Kaczyńskiego, W. Malinowskiego); Niebyt określa moją świadomość. Z Augustynem Blochem rozmawia M. Kominek, „Ruch Muzyczny” 1989 nr 15; M. Homma Augustyn Bloch, w: Komponisten der Gegenwart, red. H.-W. Heisler i W.-W. Sparren, Monachium 1992–.