Bellini, Vincenzo

Bellini Vincenzo, *3 XI 1801 Katania (Sycylia), †23 IX 1835 Puteaux (k. Paryża), włoski kompozytor. W latach 1819–24 studiował w konserwatorium San Sebastiano w Neapolu pod kierunkiem G. Furna, G. Tritta, C. Contiego i N. Zingarellego. Komponować zaczął wcześnie, jeszcze przed podjęciem studiów napisał Symfonię na małą orkiestrę, pierwsze utwory kościelne i drobne utwory wokalno-instrumentalne. Jako kompozytor operowy debiutował w Neapolu w 1825 operą Adelson e Salvini. Rok później powstała Bianca e Fernando, a nast. wystawione w mediolańskiej La Scali Pirat i La straniera — dzieła, które przyniosły kompozytorowi pełny sukces. Pirat zapoczątkował stałą współpracę Belliniego z librecistą F. Romanim. Kolejne opery to Zaira, jedno ze słabszych dzieł Belliniego, oraz I Capuleti e i Montecchi. Z 1831 pochodzą Lunatyczka i Norma, najbardziej charakterystyczne dla stylu operowego Belliniego, po premierze w Mediolanie wielokrotnie wykonywane z ogromnym powodzeniem na najwybitniejszych scenach europejskich (m.in. w Warszawie). Główne partie w operach Belliniego kreowali ówcześni śpiewacy, jak np. G. Pasta (role tytułowe w Lunatyczce i Normie), Giuditta Grisi (Romeo w I Capuleti e i Montecchi) i Giulia Grisi (Adalgiza w Normie, Elwira w Purytanach) oraz G.B. Rubini, L. Lablache, D. Donzelli, C.V. Negrini, A. Tamburini. W 1833 Bellini przebywał w Londynie, kierując wykonaniem własnych oper (m.in. Lunatyczką z M.F. Malibran w roli głównej); w tym samym roku udał się do Paryża, przyjąwszy ofertę Théâtre Italien na napisanie nowej opery. Z okresu pobytu w Paryżu datuje się przyjaźń Belliniego z Chopinem, a także z Cherubinim i Lisztem. Niedługo po triumfalnym wykonaniu ostatniej opery Purytanie kompozytor zmarł.

Twórczość operowa Belliniego wywodzi się z tradycji włoskiego bel canta. Pod względem konstrukcji architektonicznej opery jego nie odbiegają od dawnych wzorów, dokonuje się w nich jednak przejście od dominującego wówczas we Włoszech stylu Rossiniego w kierunku opery romantycznej, co wyraża się głównie w doborze tematyki i pogłębieniu wyrazu dramatycznego. Zanika u Belliniego podział na operę seria i buffa; już pierwsze jego dzieła należą do typu semiseria, a Norma i Purytanie reprezentują styl tzw. wielkiej francuskiej opery heroicznej. Głównym elementem wyrazu w twórczości Belliniego jest melodyka, odznaczająca się rozwiniętą kantyleną, liryzmem i głęboką ekspresją, pogłębia się także dramatyczne znaczenie recytatywu. Wokalne wirtuozostwo i koloratura ulegają pewnemu ograniczeniu, pojawia się ściślejsze współdziałanie melodyki z tekstem poetyckim. Typowym przykładem melodyki Belliniego jest aria Ah! non credea mirarti z II aktu Lunatyczki lub aria Casta diva z I aktu Normy. Arie Belliniego, zwłaszcza w późniejszych operach, przestają być schematycznie traktowane pod względem formalnym; niekiedy następuje przekształcenie tradycyjnej arii w dramatyczną scenę (np. finałowa aria Normy w II akcie), w której obok rozbudowanej partii solowej pojawiają się uzasadnione przebiegiem akcji scenicznej fragmenty chóralne, ansamble czy solowe wstawki innych postaci. Harmonika i instrumentacja są podporządkowane linii melodycznej i odznaczają się przeważnie dużą prostotą. W Lunatyczce, Normie i Purytanach rozbudowaniu ulegają partie chóralne, zwiększa się też rola orkiestry; np. w Purytanach koloryt scen wojskowych podkreślają instrumenty dęte blaszane i perkusja.

Twórczość Belliniego ceniona była m.in. przez Cho­pina, Wagnera, Verdiego. Parafrazy na tematy oper Belliniego pisali Liszt i Glinka, słynne są zwłaszcza wariacje na temat marsza z Purytanów zatytułowane Hexameron, których współtwórcami byli: Chopin, Czerny, H. Herz, Liszt, J.P. Pixis i Thalberg.

Literatura: Le lettere di Vincenzo Bellini, oprac. F. Pastura, Katania 1935; Vincenzo Bellini (1801–1835). W stulecie śmierci. Cztery studia (G. Lorenzi Vincenzo Bellini. Szkic biograficzny, A. Chybiński Vincenzo Bellini jako twórca operowy, M. Szczepańska „Hexameron”, Bellini i Chopin, J.J. Dunicz Premiery oper Belliniego we Lwowie), Lwów 1935; A. Della Corte, G. Pannain Vincenzo Bellini, Turyn 1935; L. Cambi, A. Della Corte, G.A. Gavazzeni Vincenzo Bellini l’uomo, le sue opere, la sua fama, red. I. Pizzetti, Mediolan 1936; S. Pugliatti Chopin e Bellini, Mesyna 1952; F. Pastura Vincenzo Bellini, Turyn 1959; F. Pastura Bellini secondo la storia, Parma 1959; F. Lippmann Vincenzo Bellini und die italienische opera seria seiner Zeit, „Analecta Musicologica” t. 5, Kolonia 1969; H. Weinstock Vincenzo Bellini. His Life and Operas, Nowy Jork 1971; F. Lippmann Belliniana. Nuovi documenti, w: Il melodramma italiano dell’Ottocento, księga pamiątkowa M. Mili, red. G. Pastelli, Turyn 1977; Bellini. Mostra di oggetti e documenti provenienti da collezioni pubbliche e private italiane, wyd. C. Andò, D. de Meo i S.E. Failla, Katania 1988; „L’avant-scene opera” nr 29, 1980 — Norma, nr 96, 1987 — I puritani, nr 122, 1989 — I Capuleti e i Montecchi; Atti del convegno internazionale di studi belliniani, Katania 1985; G. Cataldo Il teatro di Bellini, Bolonia 1980; M.R. Adamo i F. Lippmann Vincenzo Bellini, Turyn 1981; G. Tintori Bellini, Mediolan 1983; H. Weinstock Vincenzo Bellini. His Life and his Operas, Nowy Jork 1985; Vincenzo Bellini, «Musik-Konzepte» XLVI, red. H.-K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1985 (zawiera spis dzieł i bibliografię Belliniego); I teatri di Vincenzo Bellini, red. R. Alajamo, Palermo 1986; S. Maguire Vincenzo Bellini and the Aesthetics of Early Nineteenth-Century Italian Opera, Nowy Jork 1989; Vincenzo Bellini. Critica, storia, tradizione, red. S.E. Failla, Katania 1991.