Adam de la Halle

Adam de la Halle [adʹaⁿ d^e la ´al], A. de la Hale, A. le Bossu, A. d’Arras, *ok. 1245 Arras, † ok. 1285?, francuski poeta i kompozytor. Prawdopodobnie studiował w Paryżu, a po powrocie do rodzinnego Arras, najpewniej w latach 60., był członkiem lokalnej gildii pieśniarzy (puy) i poślubił Maroie, o której wspomina wielokrotnie w swych utworach. W Arras przyjaźnił się z truwerem Jehanem Bretelem, który jest jego „rozmówcą” w 16 „jeux-partis” i który miał znaczący wpływ na jego twórczość. Ok. 1271 został minstrelem w służbie Roberta II, hrabiego d’Artois. Od 1283 przebywał na dworze króla Sycylii, Karola d’Anjou (†1285) w Neapolu. W 1289 jego siostrzeniec wspomina go jako zmarłego, jednak w dokumencie z 1306 wśród muzyków zaangażowanych na koronację Edwarda II w Londynie wspomniany jest niejaki „maistre Adam le Boscu”, który może być tożsamy z poetą.

Adam de la Halle należy do najwybitniejszych i najbardziej wszechstronnych kompozytorów XIII w. Twórczość jego zamyka okres działalności truwerów, noszącej pod koniec tego stulecia wyraźne znamiona dekadencji. Mimo to wywarła ona pewien wpływ na późniejszych kompozytorów, np. na virelais Guillaume’a de Machaut. Chansons i jeux-partis Adama de la Halle związane są przeważnie z tematyką „dwornej miłości”, choć zdarzają się wśród nich także utwory religijne (Glorieuse vierge Marie). Posiadają one wyszukaną wersyfikację oraz rymowanie i opracowane są w stylu umiarkowanie ozdobnym. Utrzymane są zwykle w „durowych” modi (F,C,G), a strofa przyjmuje formę AAB. Adam de la Halle był pierwszym wybitnym truwerem, który przekroczył granice monodii, komponując pieśni i motety wielogłosowe. Polifoniczne rondeaux składają się z jednej strofy, której tekst opracowany jest sylabicznie, w stylu homorytmicznym, z wyrazistą taneczną rytmiką. 5 motetów Adama to podwójne motety francuskie oparte na chorałowym tenorze. Przypisuje mu się niekiedy także kilka motetów, w których (zwykle w głosie motetus) wykorzystany jest materiał z jego rondeaux. Wśród jeux Adama de la Halle jedynie w Le jeu de Robin et de Marion pojawiają się liczne wtręty muzyczne. Jeden z nich przypadający na słowa „Audigier dist Raimberge, bouse vous di” zawiera być może unikatowy cytat melodii z jakiejś chanson de geste.

Literatura: R. Meienreis A. de la Halles Spiel Robin et Marion, Monachium 1893; H. Guy Essai sur la vie et les oeuores littéraires du trouvère A. de la Halle, Paryż 1898; E. Langlois Le Jeu de Robin et de Marion, Paryż 1924; G. Cohen, J. Chailley A. le Bossu dit de la Halle, Le Jeu de Robin et de Marion, Paryż 1935; G. Reaney The Development of the Rondeau, Virelai and Ballade Forms from A. de la Halle to Guillaume de Machaut, w: księdze pamiątkowej K.G. Fellerera, Ratyzbona 1962; F. Gegou A. de la Halle est-il mort on 1288?, „Romania” LXXXVI, 1965; N.R. Cartier La mort d’A. le Bossu, „Romania” LXXXIX, 1968, J. Dufournet Adam de la Halle à la recherche de lui-même ou le Jeu de Feuillée, Paryż 1974; R. Barth-Wehrenalp Der „Trouvère” Adam de la Halle – ein französischer Meistersänger, księga kongresowa Kopenhaga 1972, red. H. Glahn, S. Sorensen, P. Ryom, Kopenhaga 1974; J. Stevens „La grande chanson courtoise”. The Songs of Adam de la Halle, „Proceedings of the Royal Musical Association” CI, 1974–75; J. Maillard Adam de la Halle. Perspective musicale, Paryż 1982; M. Benson L’aspect musical du Jeu de la feuillée, „Romania. Revue consacrée à l’étude des langues et des littératures romanes” CVI, 1985; S. Huot Transformations of Lyric Voice in the Songs, Motets and Plays of Adam de la Halle, „Romanic Review” LXXVIII, 1987; M.C. Steel A Reappraisal of the Role of Music in Adam de la Halle’s Jeu de Robin et de Marion, w: ks. pam. G.S. McPeek, Filadelfia 1988; N Van Deusen The Paradox of Privacy in the Love Songs of Adam de la Halle, w: The Cultural Millieu of the Troubadours and Trouvères, red. N. Van Deusen, «Musicological Studies/Wissenschaftliche Abhandlungen» LXII/1, Ottawa 1994; M. Everist ‘Souspirant en terre estrainge’: The Polyphonic Rondeau from Adam de la Halle to Guillaume de Machaut, „Early Music History” XXVI, 2007; M. Everist Motets, French Tenors, and th Polyphonic Chanson ca. 1300, „The Journal of Musicology” XXIV, 2007, nr 3; C.A. Bradley Choosing a Thirteenth-Century Motet Tenor: From the Magnus liber organi to Adam de la Halle, „Journal of the American Musicological Society” LXXII, 2019, nr 2; J. Salzstein The Refrain and the Rise of the Vernacular in Medieval French Music and Poetry, «Gallica» XXX, Cambridge 2013; Musical Culture in the World of Adam de la Halle, red. J. Saltzstein, «Brill’s Companions to the Musical Culture of Medieval and Early Modern Europe» III, Leiden-Boston 2019.