Schnyder von Wartensee, Xaver

Schnyder von Wartensee [szn'üder fon w'art^enz϶:] Franz Xaver, *15 IV 1786 Lucerna, †27 VIII 1868 Frankfort n. Menem, szwajcarski kompozytor. Uczył się gry na skrzypcach, potem na fortepianie; samodzielnie opanował grę także na innych instrumentach. W 1810 był uczniem H.G. Nägelego w Zurychu, w 1811 wyjechał do Wiednia aby studiować u Beethovena, który przejrzał jego prace, jednak Schnyder von Wartensee lekcje kompozycji podjął u J.Ch. Kienlena. W 1812 wrócił do Lucerny, w 1814 przeniósł się do odziedziczonego Schloss Wartensee. W 1816 był nauczycielem muzyki w instytucie H. Pestalozziego w Yverdon, od 1817 we Frankfurcie n. Menem, gdzie osiadł, występując też jako pianista i wirtuoz gry na harmonice szklanej. W 1828 założył tamże Liederkranz; w 1838 skomponował dla potrzeb miejscowego festiwalu muzycznego oratorium Zeit und Ewigkeit. Od 1844 przebywał przez kilka lat w Lucernie, następnie powrócił do Frankfurtu n. Menem. Pisywał również poezje i interesował się nauką; w 1847 założył w Zurychu fundację swego imienia, zajmującą się m.in. publikacją dzieł artystycznych i naukowych.

Schnyder von Wartensee należał do najwybitniejszych postaci szwajcarskiej kultury muzycznej XIX w.; zainteresowanie badaczy budziła jednak głównie jego spuścizna literacka, wspomnienia oraz korespondencja, stanowiąca bogaty materiał źródłowy. Twórczość muzyczna Schnydera von Wartensee uległa zapomnieniu, jakkolwiek podkreśla się jego kompozytorską wyobraźnię, inwencję melodyczną i mistrzostwo kontrapunktyczne.

Literatura: Einiges aus den Leben Xaver Schnyder von Wartensee, wyd. G. Weber, „Schweizerische Musikzeitung” XXIV, 1884; Lebenserinnerungen von Xaver Schnyder von Wartensee, wyd. H. Weber, Zurych 1887, pt. Jugenderinnerungen auch gekürzt, wyd. H. Hesse, Berno 1920; G. Keller Erinnerungen an Xaver Schnyder von Wartensee, w: Nachgelassene Schriften, wyd. J. Baechtold, Berlin 1893; Ph. Spitta Xaver Schnyder von Wartensee, w: Musikgeschichtliche Aufsätze, Berlin 1894; W. Schuh Xaver Schnyder von Wartensee und Theodor Fröhlich als Liederkomponisten, Zurych 1940; Xaver Schnyder von Wartensee und Hans Georg Nägeli. Briefe 1811–1821 oraz Xaver Schnyder von Wartensee und Hans Georg Nägeli. Briefe aus den Jahren 1822 bis 1835, wyd. P.O. Schneider, «Neujahrsblatt der Allgemeinen Musikgesellschaft in Zürich» CXLII, 1955 oraz CXLVI, 1962; M. Herrmann Xaver Schnyder von Wartensee in den Erinnerungen eines Südfranzosen, „Schweizerische Musikzeitung” CII, 1962.