Henryk VIII Tudor

Henryk VIII Tudor, *28 VI 1491 Greenwich, †28 I 1547 Windsor, król Anglii (od 1509), muzyk i kompozytor amator. W dzieciństwie otrzymał wykształcenie muzyczne w ramach przygotowywania do stanu duchownego. Wiele wzmianek w dokumentach i pamiętnikach świadczy, że Henryk VIII Tudor był szczególnie rozmiłowany w muzyce, która odgrywała znaczną rolę w uświetnianiu uroczystości i w życiu codziennym dworu. Król dbał o powiększanie i wzbogacanie instrumentarium. Obok istniejącego od dawna na dworze zespołu instrumentów stroikowych i puzonów, założono w latach 30. XVI w. drugi zespół puzonów oraz osobny zespół fletów (też znanych na dworze wcześniej). W 1540 sprowadzono z Włoch 6 muzyków grających na instrumentach smyczkowych, którzy stanowili zalążek rozwijanej przez następnych władców aż do XVIII w. orkiestry smyczkowej. W roku śmierci Henryka VIII Tudora na dworze zatrudnionych było ok. 60 muzyków, w tym także lutniści i wirginalista. Sam król często grywał na instrumentach klawiszowych, na lutni i innych oraz chętnie śpiewał z towarzyszeniem instrumentalnym.

Wśród utworów określonych jako dzieła Henryka VIII Tudora jest 13 pieśni z tekstem angielskim, 2 z tekstem francuskim, 4 utwory tylko z incipitem tekstowym, z tekstem podanym obok lub niekompletnym, być może instrumentalne, 1 instrumentalne opracowanie holenderskiej melodii Taunder naken i 12 utworów bez jakiegokolwiek tytułu lub incipitu. Rola Henryka VIII Tudora w ukształtowaniu niektórych utworów nie jest jasna, np. 2 pieśni 4-głosowe znane są także w anonimowych wersjach 3-głosowych (jedna w znacznie wcześniejszej), toteż król zapewne dokomponował tylko głos altowy, który zresztą typem melodyki i znacznie większą ruchliwością odbiega zdecydowanie od pozostałych. Inna pieśń 4-głosowa, Helas madame, wykazuje znaczne podobieństwo do 3-głosowej chanson Josquina des Prés z tym samym tekstem. Również w 3-głosowym Pastime with good company melodia jest prawie identyczna z wydanym po raz pierwszy u P. Attaingnanta w 1529 chanson De mon triste deplaisir. Kontrastowe prowadzenie głosów występuje też w 3-głosowym If love now reigned, na ogół jednak linie wszystkich głosów konstruowane są podobnie. Większość pieśni i utworów bez tytułu zbudowana jest z 2–4 wyraźnie wyodrębnionych króciutkich cząstek, które bywają powtarzane od razu lub powracają po pewnym czasie (np. abcdb); wyjątkiem jest If love, na którą składa się aż 9 takich cząstek. Faktura jest dość zróżnicowana. Niektóre utwory, jak Alack, alack są w całości akordowe, w innych kompozycjach cząstki akordowe sąsiadują z polifonicznymi; w Departure is my chief pain 3 głosy w jednakowym rejestrze śpiewają kanon, a najniższy powtarza wielokrotnie frazę ostinatową. Jest to wyraźna ilustracja tekstu: „rozstanie jest dla mnie męką, ale wiem, że znów powrócę”. Rozbudowaną formę o zróżnicowanej fakturze posiada Lusty youth, w którym wersy 1. i 2. opracowane są 3-głosowo, 3. i 4. – 1-głosowo, a 5–7 – 4-głosowo z rozwiniętą polifonią w zakończeniowym Amen. W Taunder naken kolejne frazy znanej melodii powtarzają się wariacyjnie w głosie środkowym, a kontrapunktowane są przez bardzo ruchliwe głosy skrajne (zwłaszcza górny). Nie wiadomo, w jakim stopniu omawiane utwory są samodzielnym dziełem Henryka VIII Tudora, w każdym razie świadczą one o jego szlachetnej ambicji i korespondują dobrze z wiadomościami o zamiłowaniu króla do muzykowania.

Literatura: H.C. de Lafontaine The King’s Musick, Londyn 1909, przedr. 1973; B. Pattison Music and Poetry of the English Renaissance, Londyn 1948; J. Stevens Music and Poetry in the Early Tudor Court, Londyn 1961; W. Edwards The Instrumental Music of King Henry VIII’s Manuscript, „The Consort” XXXIV, 1978; P. Holman The English Royal Violin Consort in the Sixteenth Century, „Proceedings of the Royal Musical Association” CIX, 1982/83; D.J. Shan A Five-Piece Wind Band in 1518, „Galpin Society Journal” XLIII, 1990; P. Holman Music at the Court of Henry VIII, w: Henry VIII. A European Court in England, red. D. Starkey, Londyn 1991; D. Rycroft Wind Bands of Henry VII and VIII, „Galpin Society Journal” XLIV, 1991; D. Fallows Henry VIII as a Composer, w: Sundry Sorts of Music Books. Essays on the British Library Collections Presented to O.W. Neighbour on his 70th Birthday, red. C. Banks, A. Searle i M. Turner, Londyn 1993; D. Helms Heinrich VIII. und die Musik. Überlieferung, musikalische Bildung des Adels und Kompositionstechniken eines Königs, Eisenach 1998; D. Helms Guilielmus Monachus and Henry VIII: Formulaic Compositional Techniques Around 1500, „Tijtschrift voor Muziektheorie” IV, 1999; T. Stemmler A Portrait of the Artist as a Young Man. Henry VIII’s Early Songs, w: Intercultural Encounters: Studies in Literatures. Essays Presented to Rüdiger Ahrens on the Occasion of His 60th Birthday, red. H. Antor i K.L. Cope, Heidelberg 1999; D. Helms Henry VIII’s Book. Teaching Music to Royal Children, „Musical Quarterly” XCII, 2009.