Gottschalk, Louis Moreau

Gottschalk [g’otszalk] Louis Moreau, *8 V 1829 Nowy Orlean, †18 XII 1869 Tijuca (k. Rio de Janeiro), amerykański pianista i kompozytor. W wieku 4 lat uczył się gry skrzypcowej u F. Miolana i gry fortepianowej u F. Letteliera.

W 1842 wyjechał do Paryża, gdzie uczył się u Ch. Hallégo, C. Stamaty’ego (fortepian) oraz P. Maledena (kompozycja). Po koncercie w 1845 w sali Pleyela Chopin przepowiedział mu, iż zostanie „królem pianistów”. Gottschalk wykonywał prawie wyłącznie własne utwory i od początku odnosił duże sukcesy, zwłaszcza w trylogii zw. Louisiana (Bamboula, La savane, Le bananier). Uznano go we Francji za pierwszego kompozytora z „Nowego Świata”. Od 1850 odbywał tournées koncertowe w Szwajcarii, po prowincjach francuskich, a następnie w Hiszpanii, gdzie zdobył uznanie i order królowej Izabeli Katolickiej; dzięki utworom skomponowanym specjalnie dla Hiszpanów, np. El sitio de Zaragoza na 10 fortepianów (1851), stał się niemal gwiazdorem. W 1853 powrócił do Ameryki, jeździł z koncertami po Stanach Zjednoczonych; od 1857 podróżował i koncertował na Kubie, Antylach, w południowej Ameryce, na Haiti, Portoryko, Jamajce, w Wenezueli, Gujanie, Brazylii, na Martynice i na Gwadelupie. Był abolicjonistą. Po śmierci ojca w 1853 wyzwolił niewolników w odziedziczonej posiadłości.

W 1860 i 1861 brał udział w festiwalach w Hawanie, a w 1862 znów rozpoczął tournée po Stanach Zjednoczonych. Chwalił się, że dał ogółem w Ameryce 1100 koncertów i przemierzył 95000 mil. Od 1865 koncertował w Limie, Chile, Urugwaju, Montevideo; w 1869 przybył do Rio de Janeiro, gdzie organizował monstrualne koncerty, np. z 650 wykonawcami. W XI 1869 zasłabł w czasie występu i wkrótce zmarł.

Przyjmując za podstawę klasyfikacji miejsce pobytu kompozytora, w twórczości Gottschalka wyróżnia się 6 okresów: I. 1844–50 w Paryżu (trylogia Louisiana, Le mencenillier), II. 1850–52 w Szwajcarii i Hiszpanii (Souvenirs d’Andalousie, La jota aragonesa), III. 1853–56 w Stanach Zjednoczonych (The Last Hope, Le banjo), IV. 1857–61 na Antylach (okres najbardziej płodny: Souvenir de Porto-Rico, Ojos criollos, I Symfonia, opera Escenas campestres), V. 1862–65 w Stanach Zjednoczonych (Dying Poet, La gallina), VI. 1865–69 w południowej Ameryce (Pasquinade, Grande tarantelle). Gottschalk uprawiał prawie wszystkie gatunki charakterystyczne dla tzw. miniatury fortepianowej XIX w.: taneczne (polki, mazurki, tarantelle) i utwory charakterystyczne (kaprysy, ballady, scherza, marsze, serenady, często z określeniami wykonawczymi lub programowymi, np. koncertowe etiudy: Tremolo, Bataille, Hercule, także fantazje na różne tematy). Gottschalk napisał ponad 300 utworów. Reprezentują one sentymentalny styl salonowy („niebiańskie” melodie, konwencjonalne, nieco patetyczne zwroty harmoniczne, tremola oraz pasaże harfowe) z wyzyskaniem efektów wirtuozowskich, ale niepozbawiony pewnych indywidualnych rysów — egzotyki, kolorytu hiszpańskiego i kreolskiego, rytmów synkopowanych i postrzępionych linii melodycznych, co zwiastowało nadejście ragtime’u i jazzu. Te elementy zadecydowały o ogromnym powodzeniu utworów Gottschalka, zwłaszcza w jego wykonaniu pełnym brawury i czułostkowości zarazem. Do jego najpopularniejszych kompozycji należały: The Dying Poet i The Last Hope (w Library of Congress w Waszyngtonie znajduje się 28 różnych wydań). Utwory Gottschalka wykonywali m.in. Eugen List i Jeanne Behrend.

Synkopy Bamboula bazowały na kreolskich melodiach (Le Banjo 1855), z którymi związek kompozytor wyniósł z domu. Był synem nowoorleańskiego Anglika ( o pochodzeniu żydowskim) i francuskiej Kreolki, a bębnom przysłuchiwał się na placu Congo w Nowym Orleanie. Późniejsze wykonania Bamboula w muzyce popularnej to nagranie trębacza A. Beauregarda z tanecznym zespołem w 1934, natomiast wykonania muzyki fortepianowej Gottschalka jako muzyki klasycznej (poważnej) datują się od 1956 (m.in. Eugene List, także Philip Martin nagrywający dla Hyperion Records), natomiast nagranie obu Symfonii i innych utworów orkiestrowych, na fortepian z orkiestrą, oraz opery prowadzili I. Buketoff i S. Adler. Wiele utworów zaginęło lub zostało zniszczonych. W styczniu 1982 wystawiono balet Great Galloping Gotschalk (choreografia L. Taylor-Corbelt do muzyki L.M. Gottschalka w Miami Beach Theater of the performing Arts).

Literatura: Louis Moreau Gottschalk. Notes of a Pianist, wyd. C. Gottschalk Peterson, Filadelfia 1881, wyd. nowe J. Behrend, Nowy Jork 1964; R. Offergeld The Centennial Cataloque of Published and Unpublished Compositions of Louis Moreau Gottschalk, Nowy Jork 1970; P. Arpin Biographie de Louis Moreau Gottschalk, pianiste americain, Nowy Jork 1853 (także po angielsku); H. D[idimus] Biography of Louis Moreau Gottschalk, the American Pianist and Composer, Filadelfia 1853; O. Hensel Lifeand Letters of Louis Moreau Gottschalk, Boston (Massachusetts) 1870; L. R. Fors Gottschalk, Hawana 1880; F. C. Lange Vida e muerte de Louis Moreau Gottschalk en Rio de Janeiro 1869, Mendoza (Argentyna) 1951; J. Behrend Louis Moreau Gottschalk. First American Concert Pianist, „The Etude” LXXV, 1957; V. Loggins Where the Word Ends. The Life of Louis Moreau Gottschalk, Baton Rouge (Luizjana) 1958; J. G. Doyle The Piano Music of Louis Moreau Gottschalk 1829–1869, dysertacja uniwersytetu w Nowym Jorku, 1960; W. T. Marrocco America’s First Nationalist Composer Louis Moreau Gottschalk (1829–1869), w: księga pamiątkowa L. Ronga, Mediolan 1973; L. Rubin Gottschalk in Cuba, Nowy Jork 1974; F. Curt Lange Louis Moreau Gottschalk (1829–1869). Correspondencia recientemente descubierta sobre su personalidad y obra realizada en el Uruguay y el Brasil, w: Die Musikkulturen Lateinamerikas im 19. Jahrhundert, red. R. Günther, «Studien zur Musikgeschichte des 19. Jahrhunderts» t. 57, Ratyzbona 1982; S.Frederick Starr Bamboula. The Life and Times of Louis Moreau Gottschalk, Oxford 1995; The Harvard Biographical Dictionary of Music, Cambridge 1996; Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, t. 2 Nowy Jork 2001; N. Butterworth Dictionary of American Classical Composers, Nowy Jork 2005; R. Hamel Louis Moreau Gottschalk et son temps, Guérin, Kanada 2005.