Alabjew, Aleksandr

Alabjew Aleksandr Aleksandrowicz, *15(4) VIII 1787 Tobolsk (zach. Syberia), †6 III (22 II) 1851 Moskwa, rosyjski kompozytor.

Od 1796 przebywał w Petersburgu, gdzie ojciec jego był wysokim urzędnikiem na dworze carskim. Następnie w 1801 Alabjew podjął pracę w Urzędzie Górniczym, którą kontynuował po przeniesieniu się do Moskwy w 1804.

O studiach Alabjewa brak dokładnych danych; wiadomo jedynie, że odbywał je w 1803 u J.H. Müllera w Petersburgu. Potem w latach 1810–11 opublikował w Moskwie pierwsze kompozycje: Francuski romans na głos i fortepian oraz 2 walce i dedykowany Fieldowi Polonez Es-dur na fortepian. Później w 1812 wstąpił do wojska i brał udział w wojnie napoleońskiej. Jednak w 1823 porzucił służbę wojskową, osiadł w Moskwie i poświęcił się działalności kompozytorskiej. W 1825 został niesłusznie oskarżony o nieumyślne zabójstwo, osądzony i uwięziony, a w konsekwencji czego w 1827 skazany ostatecznie na zesłanie, w czasie którego najpierw przebywał w Tobolsku (1828–32), potem na Kaukazie (1833) i na końcu w Orenburgu (1833–34). Przez kilka lat zamieszkiwał w guberni moskiewskiej, następnie w 1842 znalazł się na ponownym zesłaniu w Kołomnie. W 1843 uzyskał zezwolenie na powrót do Moskwy, gdzie później spędził ostatnie lata życia.

Poglądy na twórczość Alabjewa uległy zmianie, zwłaszcza od czasu ukazania się drukiem monografii B. Dobrochotowa (1966), w pełni uwzględniającej odkryte po ostatniej wojnie archiwum kompozytora. Niewątpliwie Alabjew, znany głównie jako autor popularnego Słowika (Sołowiej) i romansów wokalnych typu salonowego, był kompozytorem wszechstronnym: wniósł cenny wkład do rosyjskiej muzyki symfonicznej i kameralnej, odegrał pionierską rolę w zakresie świeckiej muzyki chóralnej w Rosji.

Domeną twórczości Alabjewa były jednak pieśni i opery. W jego liryce wokalnej widoczna jest ewolucja od prostych form w stylu, sentymentalnym (4 romanse do sł. W. Żukowskiego, ok. 1818) poprzez utwory reprezentujące typ tzw. rosyjskiej pieśni (Sołowiej, sł. A. Delwig, Moskwa 1827, oprac. w wersji instrumentalnej przez Glinkę, Liszta, H. Vieuxtemps’a i in.) do pieśni powstałych na zesłaniu – o pogłębionym wyrazie muzycznym, rozbudowanych pod względem formy (ballada, monolog), środków harmonicznych i fakturalnych (na przykład Irtysz, Grób, Wieczernyj zwon) – oraz pieśni z ostatniego okresu twórczości o oskarżycielskiej wymowie społ. (Niszczaja, Izba, Kabak, Dieriewienskij storoż), które wyprzedzają podobne utwory A. Dargomyżskiego i M. Musorgskiego.

Twórczość operową rozpoczął najpierw od tzw. opero-wodewilów, zbliżonych w typie do oper komicznych F. Boieldieugo, zwrócił się w stronę opery romantycznej (Edwin i Oskar, Wołszebnaja nocz, Buria). W swoich ostatnich dziełach (Rybak i rusałka, Ammałat-Bek) kompozytor stworzył podstawy dramatu lirycznego, rozwinięte później przez A. Dargomyżskiego.

Bez wątpienia zasługą Alabjewa jest odkrycie dla muzyki rosyjskiej folkloru kaukaskiego i narodów Azji Środkowej. Wykorzystał go w utworach wokalnych (2 czerkieskije pieśni, Gruzinskaja piesnia, Kabardinskaja piesnia), fortepianowych (Mazurki kawkazskije, Francuzskaja kadril iz aziatskich piesien, Moskwa 1834) oraz w operze Ammałat-Bek. Pozostawił zapisy zebranych pieśni tatarskich, baszkirskich, turkmeńskich; Dodatkowo z M. Maksimowiczem wydał jeden z pierwszych tego rodzaju zbiorów: Gołosa ukrainskich piesien w opracowaniu na głos z fortepianem (Moskwa 1834, 2. wyd. 1961).

Literatura: G.N. Timofiejew Aleksandr Aleksandrowicz Alabjew. Oczerki żyzni i tworczestwa, Moskwa 1912; B.S. Sztejnpress Stranicy iz żyzni A.A. Alabjewa, Moskwa 1956; B.S. Sztejnpress Aleksandr Aleksandrowicz Alabjew w izgnanii, Moskwa 1959; B.W. Dobrochotow Aleksandr Aleksandrowicz  Alabjew. Kamiemo-instrumientalnoje tworczestwo, Moskwa 1948; B.W. Dobrochotow Aleksandr Alabjew. Tworczeskij put’, Moskwa 1966; W.J. Trainin Aleksandr Aleksandrowicz Alabjew, Leningrad 1969; M. Owczinnikow Tworcy russkogo romansa, Moskwa 1988.